آزادی بازداشتشدگان از بازداشتگاههای بدنام سوریه و شعبههای اطلاعاتی مانند صیدنایا، شعبه۲۳۵ (فلسطین) و عدرا لحظه مهمی را در سوریه رقم زد، چراکه هزاران زندانی توانستند به آغوش خانوادههای خود بازگردند. با این حال، بیش از ۱۰۰هزار نفر همچنان تحت بازداشت خودسرانه و یا در ناپدیدسازی قهری باقی ماندهاند و محل نگهداری و سرنوشت آنها هنوز مشخص نیست. با توجه به این واقعیتها و عدم حمایت جدی، خانوادهها از سر استیصال برای یافتن ردی از عزیزانشان، با جستوجو در رسانههای اجتماعی، بازداشتگاهها، بیمارستانها و گورستانهای موقت خودشان امور را به دست گرفتهاند.
تخمین زده میشود که تا آگوست ۲۰۲۴، بیش از ۱۵۶هزار غیرنظامی در سوریه تحت ناپدیدسازی قهری یا بازداشت خودسرانه قرار گرفته باشند، در حالی که بیش از ۱۳۶هزار نفر در بازداشتگاههای دولتی سوریه زندانی بودهاند. سازمانهای حقوق بشری بینالمللی و محلی اقدامات گستردهای را در بازداشتگاههای دولتی مستند کردهاند که شامل شکنجه، ضربوشتم، گرسنگی، و همچنین به دار آویختن دستهجمعی و کشتار زندانیان میشود.
علاوه بر این، خشونت سیستماتیک جنسی و جنسیتی در بازداشتگاههای سوریه نیز مستند شده است که تأثیراتی عمیقاً جنسیتی، چندلایه و اغلب طولانیمدت بر بازماندگان میگذارد. در حالی که اکثر بازداشتهای خودسرانه و ناپدیدسازیهای قهری توسط نیروهای دولت سابق انجام شده است، گروههای مسلح متعددی ازجمله جناح حاکم فعلی، یعنی هیئت تحریر الشام نیز مرتکب این جنایات شدهاند.
اکثر قربانیان بازداشت خودسرانه و ناپدیدسازی قهری در سوریه مردان هستند، اما تبعات غیرمستقیم دستگیری خودسرانه و ناپدیدسازی قهری اثرات وخیمی بر زنان میگذارد. هنگامی که یک مرد به عنوان نانآور اصلی خانواده به صورت قهری ناپدید میشود، این مسئله بار سنگینی را برای تامین درآمد و حمایت از خانواده بر دوش زنان میگذارد. این امر مخصوصا با در نظر گرفتن این که زنان سوری در حال حاضر دسترسی ضعیفتری به منابع مالی دارند و با تبعیض اقتصادی سیستماتیک مواجه هستند، دشوارتر میشود. بهعلاوه، زنان خویشاوند بار روانی جستوجو برای یافتن مکان عزیز ناپدیدشده و نیاز مستمر به ترویجگری و دفاع از آزادی آنها را به دوش میکشند. این مسئله منجر به استهلاک روانی-اجتماعی مضاعف زنان به عنوان قیم کودکان و سایر اعضای خانواده میشود، زیرا آنها اغلب از ترکیبی از پریشانیهای روانی رنج میبرند. و در نهایت، زنان با تاثیرات قانونی نیز روبهرو هستند، چراکه با توجه به نیاز به رضایت شوهر یا اثبات فوت او، نمیتوانند دوباره ازدواج کنند، ارث دریافت کنند یا با فرزندان خود سفر کنند.
فمنا خواستار یک فرآیند عدالت انتقالی است که بر محوریت بازماندگان و پاسخگو به جنسیت باشد، فرایندی که نابرابریهای ساختاری همپوشان را که پیامدهای جنسیتی بر زنان و دیگر اجتماعات ساختاری محروم و به حاشیهراندهشده، چه به عنوان قربانیان مستقیم و چه به عنوان قربانیان غیر مستقیم، مد نظر داشته باشد. مشارکت زنان و زنان مدافع حقوق بشر به عنوان بازماندگان بازداشتها یا مدافعان حقوق عزیزان ناپدیدشده خود در فرآیندهای حقیقتیابی، پاسخگویی و توافق باید ضروری و حیاتی شناخته شود.
توصیهها
- ●فمنا از جامعه بینالمللی، شامل آژانسهای سازمان ملل متحد و کمیته بینالمللی صلیب سرخ مصرانه میخواهد تا تلاشهای خود را برای کمک به جستوجوی مفقودان افزایش دهند. جستوجو برای ناپدیدشدگان نهتنها باید شامل بازداشتگاههای دولت سابق شود، بلکه باید بر هیئت تحریر الشام برای آزاد کردن زندانیان دربندمانده در بازداشتگاههای ادلب فشار آورد.
- ● ما از هیئت تحریر الشام و جامعه بینالمللی میخواهیم تا از شواهد موجود برای فرآیندهای عدالت و پاسخگویی در آینده محافظت کنند. این امر شامل اولویتبندی منابع و کارشناسان برای نبش قبر اجساد در گورستانهای موقت بر اساس فرآیندها و استانداردهای پزشکی قانونی میشود.
- ●ما خواستار حمایت همهجانبه و چندوجهی برای بازداشتیهای آزادشده هستیم و خانوادههای ناپدیدشدگان باید در اولویت قرار گیرند. ما از سازمانهای بینالمللی میخواهیم که با گروههای جامعه مدنی محلی، سازمانهای تحت رهبری زنان و انجمنهای قربانیان همکاری کنند تا اطمینان حاصل شود که بازماندگان و خانوادههایشان از مراقبت، حفاظت و حمایت لازم برای ادغام مجدد برخوردار میشوند.
- ●ما بر ضرورت فرصتهایی تاکید میکنیم که بازماندگان بازداشتیها و خانوادههای ناپدیدشدگان قهری بتوانند در فرآیندهای عدالتخواهی و پاسخگویی مشارکت و آنها را رهبری کنند تا از حق آنها برای یافتن حقیقت، اختتام پروندهها، و دریافت غرامت اطمینان حاصل شود.
- ●ما خواستار اجرای عدالت و فرآیندهای پاسخگویی مستقل، بیطرف و فراگیر هستیم که نهتنها به جنایات جنگی و جنایات علیه بشریت توسط دولت سابق سوریه، بلکه به همه عاملان جنایات بینالمللی تعمیم مییابد.
فمنا همبستگی تزلزلناپذیر خود را با بازماندگان بازداشتی و خانوادههای ناپدیدشدگان قهری در سوریه ابراز میکند که همچنان پس از سقوط رژیم اسد همچنان در بلاتکلیفی و رنج طاقتفرسا هستند. ما استقامت و تابآوری خانوادههای سوری را ارج مینهیم که به جستوجوی عزیزان خود ادامه میدهند و در کنار همه سوریها به دنبال ساخت آیندهای بر مبنای عدالت، برابری و احترام به حقوق بشر هستند.