اسما دبیس، فمینیست، مدافع حقوق بشر، و مدیر بنیاد دختر نیل، اهل کشور مصر است. تمرکز بنیاد دختر نیل بر توانمندسازی زنان در جوامع به حاشیه رانده‌شده و محروم است که در آن کم‌ترین فرصت‌ها در اختیار زنان و دختران قرار می‌گیرد. بنیاد دختر نیل از جمله سازمان‌هایی است که سیاست‌ها و برنامه‌های مشخصی برای خودمراقبتی کارکنان زن انجام می‌شود. با اسما درباره اهمیت خودمراقبتی در بین زنان مدافع حقوق بشر و گروه‌ها و سازمان‌های فمینیستی گفت‌وگو کرده‌ایم.
این گفت‌وگو، بخش اول از مجموعه گفت‌وگوهای جدیدی است که با چند تن از زنان مدافع حقوق بشر از کشورهای مختلف منطقه منا انجام داده‌ایم. هدف‌مان از این گفت‌وگوها آشنایی با شیوه‌های خودمراقبتی و مراقبت جمعی در بین زنان مدافع حقوق بشر و سازمان‌های فمینیستی و حقوق بشری است تا با ترویج فرهنگ خودمراقبتی جمعی به تاب‌آوری بیشتر در عرصه فعالیت برای برابری و عدالت اجتماعی کمک کنیم.
***
لطفا خودتان را معرفی کنید و از فعالیت‌هایتان در زمینه دفاع از حقوق زنان برایمان بگویید.
من اسما دبیس، فمینیست، مدافع حقوق بشر، و مدیر بنیاد دختر نیل، اهل کشور مصر هستم. تمرکز بنیاد دختر نیل بر توانمندسازی زنان در جوامع به حاشیه رانده‌شده و محروم است که در آن کم‌ترین فرصت‌ها در اختیار زنان و دختران قرار می‌گیرد. ما روی آگاهی‌رسانی، ترویج‌گری، تولید دانش فمینیستی و مواد تحقیقاتی برای بهبود وضعیت زنان کار می‌کنیم. ما همچنین حمایت حقوقی و روانی در اختیار زنان می‌گذاریم، برای تغییرات و توصیه‌های حقوقی پیش‌نویس تهیه می‌کنیم، و در زمینه مسائل حقوقی تحقیق می‌کنیم، قوانین موجود را از نقطه‌نظر حقوق زنان نقد می‌کنیم کنیم و برای اصلاح و تغییر قانون توصیه‌ها و پیش‌نویس‌های حقوقی تدوین می‌کنیم. از سال ۲۰۲۰، مدارس مردمی را برای زنان در جوامع به حاشیه رانده‌شده راه‌اندازی کرده ایم، و گروه هدف ما هم دختران زیر هجده سال هستند تا دانش فمینیستی ایجاد کنیم و از آنان محافظت کنیم.
به نظر شما، چرا خودمراقبتی برای همه ضروری است، به‌ویژه برای زنان مدافع حقوق بشر در کشور مصر؟
خودمراقبتی و مراقبت جمعی، راهبردهای پیشگیرانه فمینیستی هستند که تندرستی و پایداری زنان مدافع حقوق بشر را ارتقا می‌دهند. این موضوع به وضعیت خلاقانه کنشگری گروه‌ها و جنبش فمینیستی در مصر منتج می‌شود، در عین حال که بهره‌وری و تعامل تأثیرگذار با رویدادهای نوظهور و تغییراتی را که در همه سطوح جامعه در حال رخ دادن است، افزایش می‌دهد.
خودمراقبتی مقوله بسیار مهمی، و فراتر از این باور رایج است که انجام خودمراقبتی فقط تنش‌ها و ترس‌ها را از بین می‌برد. به نظر من، خودمراقبتی کمک‌مان می‌کند تا با فشارها کنار بیاییم، به خودمان گوش دهیم، و فشارها و چالش‌هایی را مدیریت کنیم که به عنوان مدافع حقوق زنان با آن مواجه می‌شویم.
کار در زمینه حقوق بشر کاملاً غیررومانتیک و غیر احساسی، و مستلزم این است که ابزار و استراتژی‌های حفاظتی برای جلوگیری از استرس روانی که می‌تواند منجر به فرسودگی شغلی شود و بر زندگی شخصی‌مان نیز تأثیر منفی بگذارد، در اختیار داشته باشیم.
خودمراقبتی چگونه به شما و سازمان‌تان برای ادامه کنشگری‌تان کمک کرده است؟
انجام خودمراقبتی به ما کمک کرده است که شیوه خودارزیابی صادقانه‌ای در بنیادمان ایجاد کنیم که شرایط ما را بهبود بخشیده و تفکرمان را در مورد مکانیسم‌های توسعه سیاست‌های شخصی و استراتژی‌های حفاظتی تقویت کرده است. همچنین به ما کمک کرده است تا ثبات روانی بیشتری داشته باشیم که قادرمان می‌کند همه تغییراتی را که با آن مواجه می‌شویم، بتوانیم کنترل کنیم.
اجرای خودمراقبتی در بنیادمان باعث ارتقای فرهنگ توجه زودهنگام و پیشگیری از خستگی شدید، فرسودگی، و حملات اضطرابی شده است. با این آگاهی توانسته‌ایم ایده‌های خاصی مانند رعایت ساعات کاری و روزهای کاری، و پرداخت اضافه‌کاری برای ساعات مازاد کاری را تدوین کنیم.
به لطف انجام خودمراقبتی همچنین توانستیم وقفه‌هایی برای استراحت از کار ایجاد کنیم، خط‌مشی‌ها و رویه‌هایی را شناسایی کنیم که از حقوق ما به‌عنوان کارکنان بنیاد حمایت می‌کند، و توانسته‌ایم شرایط انعطاف‌پذیری ایجاد کنیم که همکاران زن بتوانند کودک‌شان را هم سر کار بیاورند.
ما به عنوان زنان مدافع حقوق بشر، و بنیاد دختر نیل، معتقدیم که خودمراقبتی یک رویکرد فمینیستی کل‌نگر است که به چیزی ورای تندرستی جسمی و روانی افراد می‌پردازد.
چالش‌های موجود بر سر راه گسترش تفکر خودمراقبتی و اجرای آن، بویژه برای زنان، چیست؟
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی که با آن مواجه می‌شویم، ناآگاهی ما درباره فشارهای منفی است که در محیط کار در معرض آن قرار می‌گیریم، و گرایش به این‌که به قیمت فدا کردن نیازهای خودمان، در دام کار بیشتر، طولانی‌تر و کارآمدتر می‌افتیم. یکی از شیوه‌های سیستم پدرسالار برای عادی‌سازی فداکاری زنای فداکاری زنان این است که به ما می‌قبولاند همیشه ما زنان باید فداکاری کنیم. در پارادایم پدرسالارانه، این تصور گسترده که فداکاری برای موفقیت ضروری است، توسط ما و دیگران تقویت، و باعث ایجاد حالت عاشقانه کاذب ناپایدار می‌شود.
پذیرش این تفکر که باید دائماً به خاطر کارمان فداکاری کنیم و از خودمان غافل شویم، منجر به ایجاد شرایطی می‌شود که نتوانیم در محیط کار به دیگران کمک و با آن‌ها همکاری کنیم. هنگامی که از خودمراقبتی غافل می‌شویم، شرایط کاری‌مان استرس‌زا‌تر و مسموم، و باعث ایجاد احساس ناراحتی و ناامیدی در فعالان مدنی می‌شود. غفلت از مراقبت از خودمان باعث می‌شود که سوالات و بحث‌های بسیاری درباره موضع ما در مورد مراقبت از خودمان مطرح شود، آن هم در شرایطی که به دیگر زنان خدمات مراقبتی ارائه می‌دهیم، اما این کارها را برای خودمان انجام نمی‌دهیم.
برای ترویج فرهنگ خودمراقبتی و مراقبت جمعی در بین سازمان‌ها و جنبش‌های زنان چه باید کرد؟
خودمراقبتی، فرهنگی است که باید آن را بپذیریم، و با توجه مداوم به بدن و ذهن خودمان، شخصا از خودمان مراقبت کنیم. بسیار مهم است که ما، به عنوان فعالان فمینیست و زنان مدافع حقوق بشر، به احساسات‌مان و نیازهای جسمی و روانی خودمان توجه دقیق داشته باشیم. همچنین باید فرهنگ خودمراقبتی را در بین گروه‌های کاری هم ترویج کنیم تا آن را مد نظر قرار دهند. برای انجام این کار، باید محیط‌های کاری منعطف ایجاد کنیم که فعالان فمینیست و زنان مدافع حقوق بشر بتوانند ساعات مشخصی در طول روز کار کنند و فقط در صورت نیاز برای انجام کارهای اضطراری ساعت بیشتری کار کنند، در عین حال که تندرستی و سلامت روانی‌شان حفظ شود.
اجرای مجموعه سیاست‌هایی درباره تندرستی و خودمراقبتی، برقراری سیستم سازمانی ساختاریافته در این زمینه، برای زنان مدافع حقوق بشر و سازمان‌ها ضروری است تا بتوانند به خدمات‌دهی و مبارزه‌شان به شیوه‌ای ابتکاری، عمیق و مستمر ادامه دهند.
باید به ارزش‌هایی که اطرافیان‌مان از آن‌ها حمایت می‌کنند، نگاهی دقیق‌تر بیندازیم، چون بر تصمیمات‌مان تاثیرگذارند و متقاعدمان می‌کنند که فداکاری لازم است. تجزیه و تحلیل عمیق این ارزش و کنار گذاشتن آن باعث می‌شود بتوانیم استانداردهای بالایی برای مراقبت از خودمان تعیین کنیم، خطراتی را که در معرض‌اش هستیم، کاهش دهیم، مکانیسم‌ها و ابزارهایمان را به صورت خلاقانه و تعاملی تقویت کنیم، و از خودمان و کارمان بهتر دفاع کنیم.
بسیار مهم است که در گروه‌هایمان فرهنگ مراقبت جمعی داشته باشیم. به اشتراک گذاشتن مبارزات یکدیگر و راهبردهایمان برای کنار آمدن با این شرایط، به ما شجاعت بیشتری می‌دهد زیرا متوجه می‌شویم که تنها نیستیم. این‌که بدانیم افراد دیگری هم هستند که احساسات مشابه ما را تجربه می‌کنند، توانایی‌مان را برای تداوم مبارزات‌مان به شیوه‌ای موثرتر و قدرتمندتر افزایش می‌دهد.
اختصاص منابع و کمک‌های مالی به فعالان فمینیست و معدود سازمان‌های فمینیستی موجود که در جنبش فمینیستی فعال هستند، مهم است. بخشی از این منابع باید برای خودمراقبتی کنار گذاشته شود تا افرادی که در این موسسات کار می‌کنند، احساس رضایت داشته باشند، ثبات روانی‌شان حفظ شود، و بتوانند با خواسته‌هایی که از آن‌ها مطالبه می‌شود، کنار بیایند. همچنین باید بخشی از منابع مالی برای اضافه کاری و یا انجام کارهای ضروری در ساعات غیرکاری به کارکنان پرداخته شود. تامین این منابع، فعالان فمینیست و زنان مدافع حقوق بشر را قادر می‌سازد خدمات حمایتی و مراقبتی لازم را دریافت کنند.
در صورت تمایل می‌توانید این گفت‌وگو را به زبان عربی و زیرنویس انگلیسی ببینید.