نویسنده: یارا
در مطلب «سلول انفرادی؛ رنج‌ها و مقاومت‌ها» به ضرورت صحبت کردن از آسیب‌های بازداشت و حبس انفرادی پرداختیم و توصیه‌هایی برای مقاومت در برابر آسیب‌های بازداشت ارائه کردیم. در نوشتار پیش رو از اهمیت مراقبت از خود و دریافت حمایت‌های تخصصی و غیرتخصصی پس از بازداشت خواهیم گفت. تجربه زندان و بازداشت و بازجویی، مجموعه‌ای است از مقاومت و آسیب‌پذیری، از ایستادن و هم‌زمان فروریختن، از احساس غرور و هم‌زمان احساس تحقیر و به‌تبع همراه است با آسیب‌ها و تروماهایی که اگر جدی گرفته نشود و درمان نشود، گاهی تا آخر عمر با افراد باقی می‌ماند. خودکشی تعدادی از افرادی که در خلال خیزش «زن، زندگی، آزادی» بازداشت شدند پس از آزادی، اضطرار صحبت‌کردن از این آسیب‌ها و تلاش برای مواجهه و ترمیم آنها را یادآور می‌شود.
به رسمیت شناختن تفاوت توان، شرایط و تجربه افراد
بر اساس تحقیقات صورت‌گرفته و هم‌چنین روایات منتتشرشده از تجربه بازداشت، آسیب‌های ناشی از بازداشت و حبس انفرادی وابسته به تجربه و شرایط متفاوت افراد، طیف گسترده‌ای از تشویش و اضطراب، افسردگی و ناامیدی گرفته تا انزوا، روان‌پریشی، هراس از مرگ، خودزنی و خودکشی را شامل می‌شود. برخی افراد حبس‌های بلندمدت را پشت سر می‌گذارند و برخی بازداشت موقت، برخی انفرادی‌های طولانی و برخی انفرادی کوتاه‌مدت، برخی مورد خشونت فیزیکی و جنسی قرار می‌گیرند و برخی با رفتاری متفاوت از سوی بازجوها مواجه می‌شوند. یا این‌که برخی افراد سابقه طولانی کنشگری مدنی و سیاسی دارند و آمادگی‌های لازم را برای مواجهه با این تجربه هولناک آموخته‌اند و آسیب کمتری متوجه آنها می‌شود. اولین‌قدم به رسمیت شناختن این تفاوت‌ها، دوری کردن از احساس شرم و خودسرزنش‌گری در مواجهه با آسیب‌ها و اجتناب از مقایسه احساسات خود با دیگران است. به یاد داشته باشید که زندانیان آزادشده، برای صحبت کردن علنی درباره رنج‌ها و آسیب‌پذیری‌های خود احساس راحتی نمی‌کنند و یا برای نشان دادن تصویری «مقاوم» و «مبارز»، عامدانه از ورود به چنین مباحثی امتناع می‌کنند. مطالبی که در فضای مجازی درباره مقاومت دیگران در برابر بازجویی مطرح می‌شود، ممکن است بخش کوچکی از واقعیت را نشان دهد و یا حتی غیرواقعی باشند. تحت تاثیر فضای رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، احساسات و آزردگی‌های خود را سرکوب نکنید و نادیده نگیرید.
بهبودی یک فرایند است
بهبودیابی پس از تجربه بازداشت و حبس انفرادی ممکن است فرایندی طولانی‌مدت باشد. ممکن است مدت‌های مدیدی با اضطراب، تشویش، و اختلال خواب، کابوس‌های شبانه و دست‌وپنجه نرم کنید، ممکن است خاطرات بازجویی، رفتارهای تحقیرآمیز، خشونت‌های ویران‌کننده و … دائما برایتان زنده شود و به ذهنتان هجوم بیاورد. بعید نیست حس خودسرزنش‌گری بابت اعمال رنج به خانواده و نزدیکان بر شما غلبه کند و به دغدغه‌ای آزاردهنده و مداوم برایتان تبدیل شود. هشیار باشید که این موارد آثار و عواقب طبیعی روزهای هولناکی است که پشت سر گذاشته‌اید و غلبه برآن و بهبودی زمان می‌برد و گاهی بیش از حد انتظار طول می‌کشد. گاهی حتی بهبودی بدون دریافت حمایت از سوی نزدیکان و یا افراد متخصص محقق نمی‌شود. آسیب‌هایی را که متحمل شدید انکار نکنید، تلاش و اقدام برای بهبودی را به تعویق نیندازید و به فرایند درمان زمان بدهید.
بازیابی و بازسازی ارتباطات
انزواجویی و دوری‌گزینی اجتماعی یک از آسیب‌هایی است که پس از بازداشت ممکن است متوجه شما شود، بویژه اگر دوران انفرادی یا حبس طولانی‌مدت تجربه کرده باشید. از پاسخ‌دادن به تماس‌های تلفنی و ملاقات‌های حضوری طفره می‌روید و موجب آزردگی خاطر اطرافیان دور و نزدیک می‌شوید و در تنهایی و انزوای بیشتری فرو می‌روید. از طرفی دیگر ممکن است برخی از اطرافیان پس از بازداشت برای دور نگه‌داشتن خود از مخاطرات احتمالی و ریسک‌های امنیتی، از شما فاصله بگیرند و یا ارتباط خود را با شما قطع کنند. سعی کنید پافشاری نکنید و به این افراد زمان بدهید. این موضوع یکی از پیش‌آمد‌های رایج برای افرادی بوده که به اتهامات امنیتی بازداشت شده‌اند و تنها شما نیستید که آن را تجربه می‌کنید. تقصیری هم متوجه شما نیست بلکه مسئول این وضعیت و حس ناامنی گسترده، 100 درصد دستگاه سرکوب است.
بازگشت به اجتماع و بازسازی و یا از سرگیری روابط عاطفی و اجتماعی می‌تواند فرایندی دشوار و چالش‌برانگیز باشد. با افراد نزدیک درباره این حس‌ها صحبت کنید، بخواهید شما را درک و برای عبور از این روزها بهتان کمک کنند. افراد و گروه‌های حامی می‌توانند در بازسازی پیوند اجتماعی و احساس تعلق به شما کمک کنند. برقراری ارتباط با دیگر افراد بازداشت‌شده نیز در این مسیر می‌تواند بسیار موثر باشد. تجربه نشان داده شکل‌گیری گروه‌ها و پیوندها میان افراد بازداشت‌شده و حتی خانواده‌های آنها، ملاقات از دیگر افراد آزادشده و … یکی از روش‌های موثر تاب‌‌آوری است. احساس تعلق ناشی از حضور در چنین جمع‌هایی می‌تواند به روند بهبودی و شکستن حس انزوا کمک کند و فضایی امن برای فرد آزادشده ایجاد کند.
صحبت کردن با افراد مورد اعتماد و ایجاد شبکه حمایتی
متخصصان و روان‌درمانگران، به اشتراک گذاشتن تروما با افراد نزدیک و معتمد را از راه‌های موثر خودمراقبتی در مواجهه با آسیب می‌دانند. با افرادی که به آنها اعتماد دارید و می‌دانید قضاوت‌گر نیستند حرف بزنید و حمایت عاطفی دریافت کنید. برای بازگشت به روند عادی زندگی از آنها کمک بخواهید. هم‌دلی و هم‌بستگی به مقابله با حس انزوای ناشی از بازداشت کمک خواهد کرد. بویژه اگر با افرادی که تجربه مشابه داشته‌اند رنج‌های خود را به اشتراک بگذارید. اما هم‌زمان به خاطر داشته باشید پس از آزادی افراد مختلف دور و نزدیک از شما می‌خواهند که خاطرات بازداشت را برایشان بازگو کنید. مرور دوباره و دوباره جزئیات عذاب‌آور می‌تواند به تشدید آسیب‌ها منجر شود. به هیچ‌وجه موظف به پاسخگویی نیستید و هرچقدر که احساس راحتی می‌کنید به اشتراک بگذارید. یا اصلا صراحتا اعلام کنید که تمایلی به بازگویی ندارید. مهم است که این اتفاقات به خواست و انتخاب شما روایت شوند و نه تحت فشار اطرافیان. اگر تصمیم گرفته‌اید با رسانه‌ها مصاحبه کنید هم این مسئله را در نظر داشته باشید.
سلامت روان و به‌کارگیری تمرینات ذهن‌آگاهی و تکنیک‌های آرامش‌بخش
تکنیک‌هایی مانند تمرینات تنفسی، مدیتیشن و یوگا در راستای کاهش اضطراب و تشویش بسیار اثرگذارند و به‌طور کلی تاثیری مثبت بر سلامت جسم و روان می‌گذارد و سلامت عمومی فرد را افزایش می‌دهد. این تمرینات علاوه‌بر افزایش آرامش فرد، کیفیت خواب را بهبود می‌بخشد و تنش عضلانی را کاهش می‌دهد. این روش‌های ساده خود مراقبتی، رایگان، بی‌هزینه و دسترس‌پذیرند و همواره امکان انجام آن را خواهید داشت.
مراقبت از سلامت جسمانی
پس از آزادی ممکن است با علائم فیزیکی از جمله سردرد، سوءهاضمه و … مواجه شوید. به پزشک مراجعه کنید و از چک‌آپ عمومی غافل نشوید، بویژه اگر در دوران بازداشت اعتصاب غذا داشته‌اید. سلامت جسمانی خود را در اولویت قرار بدهید، خوراک سالم و خواب کافی داشته باشید. حتی‌الامکان ورزش کنید، حتی نرمش در خانه و دقایق کوتاهی در روز. این تمرینات را به عادتی روزمره تبدیل کنید. از مکانیسم‌های سازگاری ناسالم مانند انکار و نادیده‌گرفتن آسیب، مصرف مواد مخدر و زیاده‌روی در نوشیدن الکل بپرهیزید. این شیوه‌ها تنها مسکن‌های مقطعی هستند و در بلندمدت آثار روانی تروما را تشدید و به جسم و روان شما آسیب می‌زنند.
پرداختن به فعالیت‌های مورد علاقه و ایجاد روتین
تجربه بازداشت ممکن است شما را نسبت به فعالیت‌هایی که قبلا از انجام آن لذت می‌بردید بی‌میل کند. از مهم‌ترین تکنیک‌های خودمراقبتی و کاهش اضطراب، پرداختن به این فعالیت‌هاست. از نقاشی تا نوشتن، خواندن، تماشای فیلم، موسیقی، قدم‌زدن، وقت‌گذرانی با عزیزان، وقت‌گذرانی با حیوان خانگی و … . اگر توان از سر گرفتن این فعالیت‌ها را ندارید از اطرافیان و در صورت امکان از مشاور کمک بگیرید و این فعالیت‌ها را به روتین روزمره تبدیل کنید.
دریافت حمایت و مراقبت تخصصی
در صورت امکان از مشاوران و روان‌درمانگران کمک بگیرید. مواجهه با تروما و فائق آمدن بر آن گاهی به تنهایی و یا با حمایت نزدیکان محقق نمی‌شود و نیازمند مدیریت و درمان تخصصی است. بویژه در مواجهه با تجربه‌های خشونت‌آمیز از جمله شکنجه فیزیکی و خشونت جنسی در دوران بازداشت. اگر چنین مواردی را تجربه‌کرده‌اید در مراجعه به روان‌درمانگر تردید نکنید. تراپیست به شما کمک می‌کند که تجربه و احساسات خود را پردازش کنید، به قدرت درونی خود دسترسی پیدا کنید، کنترل امور را رفته‌رفته بدست بگیرید و به زندگی عادی بازگردید. تحقیقات نشان داده که توسل به تراپی و روان‌درمانی از موثرترین روش‌های مقابله با عواقب تروماست. ترجیحا شخصی را انتخاب کنید که با فضای سیاسی ایران و چالش‌ها و پیچیدگی‌های شرایط فعالان مدنی آشنا باشد در غیر این صورت ممکن است دچار سرخوردگی شوید و البته همواره می‌توانید تراپیست خود را عوض کنید. اما بهتر است پیش از انتخاب، از افرادی که تجربه بازداشت داشته‌اند بخواهید که فردی مطمئن را معرفی کنند.