امسال، روز جهانی زن را در فضایی تاریک و توام با اندوه اما با تجدید تعهدمان به برابری جنسیتی و عدالت گرامی می‌داریم. امسال همچنین ۳۰ امین سالگرد اعلامیه پکن را جشن می‌گیریم؛ لحظه‌ای مهم در جنبش جهانی عدالت جنسیتی. در سه دهه گذشته، تعهدات مندرج در اعلامیه پکن به بسیاری از سیاست‌ها شکل داده، قوانین را اصلاح کرده و و به تقویت تلاش‌های کنشگران پرداخته است، که منجر به نمایندگی سیاسی بیشتر برای زنان، افزایش مشارکت اقتصادی و حمایت‌های قانونی برای زنان شده است. این اعلامیه همچنین نقش کلیدی در افزایش آگاهی جهانی از حقوق باروری، گسترش دسترسی به وسایل جلوگیری از بارداری، مراقبت‌های بهداشتی مادری و، در برخی موارد، ارائه خدمات سقط جنین ایمن داشته است. با این حال، در کنار این دستاوردهای قابل توجه، دهه‌های گذشته همچنین با شکست‌ها و عقب‌نشینی‌هایی همراه بوده که پیشرفتهای به دست آمده را با تهدید مواجه کرده است.
همزمان با سی امین سالگرد اعلامیه پکن به شکل تراژیکی امروز حقوق زنان بیش از هر زمان دیگری در معرض تهدید قرار دارد. رشد دولت‌های راست‌گرا و نفوذ فزاینده ایدئولوژی‌های افراطی راست زمینه‌ساز حمله‌ای جدید به فمینیست‌ها، مدافعان حقوق زنان و جنبش‌های برابری جنسیتی شده است.
جنبش‌های فمینیستی و سازمان‌های فعال در حوزه زنان از نخستین گروه‌هایی بودند که تأثیر این تغییر جهانی را احساس کرده‌اند. کاهش بودجه سازمان‌های مدافع حقوق زنان، ابتکارات فمینیستی و نهادهای حامی سلامت و رفاه زنان، ادامه مبارزه برای برابری جنسیتی را بیش از پیش دشوار کرده است.
در منطقه SWANA، رشد اقتدارگرایی، درگیری‌های مسلحانه و نفوذ ایدئولوژی‌های محافظه‌کارانه، خصومت با جنبش‌های فمینیستی و مدافعان حقوق زنان را تشدید کرده است. زنانی که در ایران، افغانستان، فلسطین، لبنان یا سودان خواهان آزادی‌های اساسی هستند، با سرکوب شدید، زندان و حتی مرگ مواجه می‌شوند.
عقب‌نشینی جهانی علیه حقوق زنان
اعلامیه پکن، با وجود چشم‌انداز پیشگامانهاش، اکنون با مقاومتی هماهنگ از طرف دولت‌ها و نیروهای محافظه‌کار مواجه است که در تلاش برای تضعیف برابری جنسیتی هستند. یکی از نگران‌کننده‌ترین روندها، کاهش سیستماتیک بودجه برنامه‌های متمرکز بر جنسیت است، به‌طوری که بسیاری از دولت‌ها بودجه سازمان‌های مدافع حقوق زنان، ابتکارات مرتبط با سلامت باروری و تلاش‌های پیشگیری از خشونت جنسیتی را به‌شدت کاهش داده‌اند.
در بسیاری از کشورها، سیاست‌هایی که پیش‌تر با تعهدات اعلامیه پکن همسو بودند، تحت تأثیر جنبش‌های راست‌گرا و اقتدارگرا عقب‌گرد کرده یا تضعیف شده‌اند. این جنبش‌ها برابری جنسیتی را به‌عنوان تهدیدی برای ارزش‌های سنتی جلوه می‌دهند. افزایش گفتمان ضد فمینیستی و اجرای سیاست‌های واپس‌گرایانه منجر به فروپاشی گسترده سیستم‌های حمایتی حیاتی برای زنان شده است—از جمله تعطیلی پناهگاه‌های زنان قربانی خشونت خانگی، کلینیک‌های سلامت باروری و مراکز مشاوره حقوقی، که میلیون‌ها زن را از دسترسی به خدمات ضروری محروم کرده است.
متأسفانه، منطقه SWANA کانون برخی از بی‌رحمانه‌ترین این درگیری‌ها بوده است. ده‌ها هزار زن و کودک فلسطینی کشته شده و شمار بسیار بیشتری به دلیل حمله نظامی ۱۷ ماهه اسرائیل به غزه آواره شده‌اند. در سراسر سرزمین‌های اشغالی فلسطین، زنان مدافع حقوق بشر و زنانی که علیه اشغالگری و تجاوز اسرائیل سخن گفته‌اند، بازداشت، زندانی و در دوران حبس مورد بدرفتاری قرار گرفته‌اند.
جنگ در سودان هزاران زن را به کام مرگ کشانده و بسیاری دیگر را به تبعید وادار کرده است. در این درگیری‌ها جنایات وحشتناکی علیه غیرنظامیان، از جمله تجاوز گسترده و خشونت جنسی علیه زنان و دختران اتفاق افتاده است. هر دو این درگیری‌ها تا حد زیادی به دلیل کمک‌های نظامی مستقیم توسط کشورهایی مانند ایالات متحده، آلمان، بریتانیا، ترکیه و امارات متحده عربی تسهیل و طولانی‌تر شده‌اند.
در سراسر سوریه، یمن، سودان و لبنان و در حالی‌که درگیری‌های مسلحانه سرکوب جنسیتی را تشدید کرده است، این زنان هستند که بار سنگین پیامدهای ویرانگر جنگ، آوارگی و خشونت جنسی را به دوش می‌کشند. سال‌ها جنگ، زنان را به‌طور نامتناسبی تحت تأثیر قرار داده و موجب افزایش ازدواج کودکان، خشونت جنسی و مرگ‌ومیر مادران شده است، در حالی که سیستم‌های بهداشتی و درمانی تحت فشار جنگ و بی‌توجهی فروپاشیده‌اند.
در افغانستان، زنان همه چیز خود را از دست داده‌اند. از زمان بازگشت طالبان به قدرت در سال ۲۰۲۱، زنان به شکلی عمدی و سیستماتیک از حقوق اساسی‌شان، از جمله حق آموزش، اشتغال و حضور در عرصه عمومی محروم شده‌اند. در ایران، حکومت همچنان به سرکوب فعالان حقوق زنان ادامه می‌دهد و کسانی را که در اعتراضات زن، زندگی، آزادی مشارکت داشته و همچنان از تن دادن به قانون حجاب اجباری سرپیچی می‌کنند، مجازات و سرکوب و زندانی می‌کند.
در همین حال، تعهدات بین‌المللی به برابری جنسیتی از نظر سیاسی قدرت خود را از دست داده‌اند، زیرا منابع مالی به سمت برنامه‌های ملی‌گرایانه، نظامی‌محور و ضدحقوق بشری منحرف شده‌اند. این عقب‌گردها نشان می‌دهد که بدون اراده سیاسی پایدار و سرمایه‌گذاری مالی مستمر، وعده‌های اعلامیه پکن تحقق نخواهند یافت و در معرض فرسایش بیشتر قرار خواهند گرفت.
فروپاشی نظام بین‌المللی حقوق بشر
تضعیف نظام بین‌المللی حقوق بشر تعهدات مندرج در اعلامیه پکن را بیش از پیش تضعیف کرده و حقوق زنان را در برابر واکنش‌های سیاسی آسیب‌پذیرتر ساخته است. رژیم‌های اقتدارگرا و دولت‌های راست‌گرا به‌طور علنی مشروعیت چارچوب‌های جهانی حقوق بشر را به چالش کشیده و دهه‌ها پیشرفت را در معرض خطر قرار داده‌اند.
سازمان‌ها و نهادهای مدافع حقوق زنان و حقوق بشر در حالی برای اجرای تعهدات برابری جنسیتی تلاش می‌کنند که ملی‌گرایی افراطی، درگیری‌های ژئوپلیتیک و کاهش عمدی بودجه برنامه‌های حقوق بشری توسط دولت‌ها، موانع جدی در مسیر پیشرفت ایجاد کرده‌اند.
بسیاری از دولت‌هایی که پیش‌تر از حامیان صریح حقوق زنان بودند، یا از توافقات بین‌المللی خارج شده‌اند یا به‌طور فعال سیاست‌های پیشروانه را به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند حقوق باروری، پیشگیری از خشونت جنسیتی، و حمایت از جامعه LGBTQ+ متوقف کرده‌اند. همزمان، فعالان فمینیست و جنبش‌های عدالت جنسیتی با جرم‌انگاری و سرکوب روبه‌رو هستند؛ مدافعان حقوق زنان هدف حملات قرار می‌گیرند، بازداشت می‌شوند و تحت عنوان «امنیت ملی» یا کارزارهای بدنام‌سازی، به سکوت واداشته می‌شوند.
این کاهش حمایت‌های بین‌المللی نشان‌دهنده تغییری خطرناک است و نشانگر این است که حقوق بشر دیگر به‌عنوان اصولی جهانی تلقی نمی‌شود، بلکه به ابزاری برای معاملات سیاسی تبدیل شده است. این وضعیت اجرای تعهدات برابری جنسیتی را بیش از پیش دشوار ساخته و آن را در معرض مخاطرات جدی قرار داده است.
فراخوانی برای اقدام و مقاومت
امسال هشتم مارس را با روحیه‌ای سرشار از مقاومت و عزمی راسخ جشن می‌گیریم. پیروزی‌هایی را که در نتیجه دهه‌ها مبارزه فمینیستی به دست آمده‌اند ارج می‌نهیم و در عین حال به ضرورت اقدام فوری و پاسخگویی تأکید میکنیم. این تنها مبارزه‌ای برای حقوق زنان نیست—بلکه نبردی برای کرامت انسانی، عدالت و آزادی است.
به خواهران فمینیست‌مان در سراسر جهان، در برابر سرکوب، عقب‌گردهای نظام‌مند و موج‌های ارتجاعی، می‌گوییم: مقاومت ما ادامه دارد.
نظام پدرسالاری ممکن است تغییر شکل یافته باشد، اما ما نیز در حال تکاملیم. نیروهایی که تلاش می‌کنند ما را به سکوت وادار کنند، قدرت جنبشی را که بر پایه همبستگی، حقیقت، و تعهدی استوار به برابری بنا شده است، دست‌کم می‌گیرند. ما نه فقط برای خودمان، بلکه برای نسل‌های آینده به راهپیمایی، سازماندهی و مقاومت ادامه میدهیم.
زیرا مبارزه ما صرفاً یک نبرد سیاسی نیست، بلکه تلاشی برای حفظ ارزش‌های اساسی انسانی است، و این مبارزه هرگز خاموش نخواهد شد.
درخواست اقدام و پاسخگویی
ما از جامعه بین‌المللی، سیاست‌گذاران و دولت‌ها می‌خواهیم که پیش‌قدم شوند، نه اینکه عقب‌نشینی کنند. بودجه برنامه‌های برابری جنسیتی باید احیا و گسترش یابد، و سازمان‌های مدافع حقوق زنان باید حمایت شوند، نه اینکه جرم‌انگاری شوند.ما خواستار پایبندی به تعهدات حقوق بشری، از جمله تعهدات مندرج در اعلامیه پکن، با اراده‌ای واقعی و سیاسی هستیم. اکنون زمان آن است که از حقوقی که برایشان مبارزه کرده‌ایم محافظت کنیم و با قدرتی حتی بیشتر به پیش برویم.