حياة مرشاد، فمینیست لبنانی، روزنامه‌نگار و آموزشگر حوزه جنسیت است. او فعالیتش را از دوازده سال پیش با مشارکت داوطلبانه در کمپین‌های مختلف، بویژه کمپین حق تابعیت آغاز کرد و با مشاهده میزان نابرابری‌هایی که زنان با آن مواجه‌اند، تصمیم گرفت به فعالیت در همین حوزه ادامه دهد. حياة بنیان‌گذار و مدیر کالکتیو فمینیستی « Fe-Male » است که حوزه فعالیتش اغلب در لبنان است اما فعالیت‌هایی هم در سطح منطقه‌ای انجام می‌دهد. حیاه و دیگر اعضای این کالکتیو برای ایجاد جنبش فمینیستی قوی در کشور لبنان، فعالیت‌شان را در پایتخت متمرکز نکردند و شروع به راه‌اندازی کلوب‌های فمینیستی در مناطق دورافتاده لبنان کردند. گفت‌و‌گوی فمنا با حياة مرشاد را با هم می‌خوانیم.
چطور شد تصمیم به راه‌اندازی کالکتیو فمینیستی « Fe-Male » گرفتید؟
راه‌اندازی این کالکتیو دو هدف عمده داشت. اولین هدف مشارکت در تقویت جنبش‌های فمینیستی، بويژه جنبش‌های متقاطع فمینیستی و جوان در کشور لبنان بود. هدف دوم به چالش کشیدن تصاویر نادرست از زنان در رسانه‌ها و ترویج پوشش رسانه‌ای فمینیستی و حساس به جنسیت بود.
ما شاهد بودیم که جنبش فمینیستی لبنان عمدتاً در بیروت متمرکز است در حالی‌که برای ایجاد جنبشی واقعا قوی باید به تک‌تک زنان دسترسی می‌داشتیم تا هیچ‌کس از دایره تلاش‌هایی که انجام می‌دهیم بیرون نماند. به همین دلیل تصمیم گرفتیم که فعالیت‌مان را در پایتخت متمرکز نکنیم و به سمت حاشیه‌نشین‌ترین و دورافتاده‌ترین مناطق خارج از پایتخت برویم و از حدود پنج سال پیش تأسیس کلوب‌های فمینیستی، عمدتاً در جنوب و شمال لبنان، را شروع کردیم.
در طول این سال‌ها با جوانان، عمدتاً زنان و دختران جوان، در زمینه آگاهی‌رسانی و توسعه توانایی‌هایشان کار کرده‌ایم تا بعد بتوانند در سطح جوامع خودشان فعالیت مدنی کنند. همچنین بر اساس اعلام نیاز و پیشنهادهای خود جوانان تصمیم گرفتیم مراکزی را در مناطق مختلف ایجاد کنیم. با محدود شدن فضا و چالش‌هایی که در حال حاضر در لبنان با آن مواجه هستیم، احساس کردیم باید فضاها و کانون‌هایی برای زنان و دختران جوان ایجاد شود تا بتوانند با هم دیدار و بحث کنند، بیاموزند، قابلیت‌ها و توانایی‌هایشان را گسترش دهند و برای سازماندهی جوامع خود تلاش کنند. بسیج جامعه یکی از موضوعات اصلی فعالیت ماست و سال‌هاست در لبنان ابتکارات مختلفی را اجرا کرده‌ایم.
در این سال‌ها چند فمینیست جوان را، در چه حوزه‌هایی، آموزش داده‌اید؟
در طول سال های گذشته، کالکتیو ما برای هزاران زن و دختر فعالیتهای مختلف انجام داده است. با بسیاری از آنها به صورت مستقیم و از طریق فعالیتهای آفلاین ارتباط برقرار کرده‌ایم و با بقیه از طریق کمپین‌هایمان. کالکتیو ما به خاطر قابلیت‌هایش در زمینه ترویج‌گری، راه‌اندازی کمپین، و تولیدات رسانه‌ای شناخته‌شده است و به همین دلیل ما از پلتفرم‌های رسانه‌ای دیجیتال برای انتقال پیام‌هایمان و دستیابی به تعداد بیشتری از مخاطبان به ویژه زنان و دختران استفاده می کنیم. ما ابتکاری با عنوان «شریکه ولکن» داریم که اولین پلتفرم فمینیستی در منطقه بود که کارش مستندسازی مسائل و شرایط زنان و همچنین تولید دانش روزمره و آگاهی‌رسانی درباره مسائل مختلف فمینیستی و موضوعات مرتبط با جنسیت است.
در حال حاضر تعداد اعضای فعال و داوطلب در مجموع ۱۵۰زن است که برای دستیابی به اهداف کالکتیو فعالیت می‌کنند.
مردان هم جزو مخاطبان برنامه‌های شما هستند؟
ما در برنامه‌های مختلف آگاهی‌رسانی کسی را حذف نمی‌کنیم و به عامه مردم آگاهی می‌دهیم. در فعالیتهای منطقه‌ای‌مان تعدادی مرد جوان حضور داشتند که علاقه‌مند بودند بیشتر درباره فمینیسم بدانند و اینکه چطور می‌توانند به جنبش فمینیستی ملحق و از آن حمایت کنند. به همین دلیل ما با تعدادی از مردان جوان کار می‌کنیم. اما هدف اصلی‌مان، و گروهی که با آنها کار می‌کنیم و یا خدمات می‌دهیم، زنان هستند. عضویت در کالکتیومان هم فقط برای زنان است چون باور داریم که زنان و دختران باید خودشان تصمیم‌گیرنده باشند و خودشان رهبر تغییر مورد نظرشان باشند.
برای فعالیت کلوب‌ها با چه چالش‌هایی مواجه شدید؟ و چگونه توانستید بر این چالش‌ها غلبه کنید؟
ایده وجود کلوب‌های فمینیستی در این مناطق بر این اساس بود که دانش فمینیستی یا جنبش فمینیستی در این مناطق حضور چندانی نداشت. بنابراین در موقعیت‌های مختلف و به‌ویژه از لحظه‌ای که شروع به تأسیس کلوب‌ها و کار روی موضوعات کردیم، نه تنها از جانب زنان جوانی که با آنها کار می‌کنیم، بلکه از جانب آن جوامع هم استقبال چندانی نمی‌دیدیم. زیرا این موضوع عمدتاً برای آنها موضوع جدیدی بود و به ویژه اینکه کالکتیو ما یک سازمان فمینیستی متعهد است که رویکردهای رادیکال داریم. ما درباره همه چیز آشکارا حرف می‌زنیم. موضع سیاسی خودمان را نسبت به احزاب سیاسی و گروه‌های مذهبی داریم که به صورت روزمره زنان را سرکوب می‌کنند.
صادقانه بگویم بحث در این زمینه‌ها آسان نبود، اما موفق به انجامش شدیم چون افرادی از جوامع مختلف با ما هستند و شرایط را به خوبی می‌شناسیم. وجود اعضا و یا داوطلبانی از این مناطق باعث شده بتوانیم به مخاطبان بیشتری دسترسی پیدا کنیم و فعالیت‌هایمان را در این مناطق گسترش دهیم. استراتژی‌هایمان را نیز بر اساس نیاز جوامع و درک‌مان از فرهنگ‌شان تطبیق می‌دهیم.
لطفا کمی هم درباره آموزش روزنامه‌نگاران در راستای هدف دوم کالکتیو برایمان بگویید؟
همانطور که قبلاً اشاره کردم، یکی از اهداف اصلی ما که برایش تلاش می‌کنیم ترویج رسانه‌های فمینیستی و گزارشگری حساس به جنسیت است.
ما از شروع راه‌اندازی کالکتیو روی این موضوع کردیم و به طور مرتب محتوای منتشرشده در رسانه‌ها را رصد می‌کنیم که خلاف حقوق زنان نباشند و یا اظهارنظرهای نادرستی درباره زنان نداشته باشند. به عنوان مثال توانستیم در طول این سال‌ها تعدادی از تبلیغاتی را که محتوای توهین‌آمیز و آزارگر علیه زنان داشتند، متوقف کنیم و اقداماتی علیه محتواهای رسانه‌ای فاقد حساسیت جنسیتی انجام دهیم.
همچنین در قالب تفاهم‌نامه و یا فراخوان‌هایی به چگونگی پوشش مسائل زنان و تصویر ارائه‌شده از آنها در رسانه‌ها پرداختیم و اینکه زنان باید چه نقشی در رهبری و پست‌های تصمیم‌ساز صنعت رسانه داشته باشند.
ما همچنین مجموعه آموزشی درباره گزارشگری حساس به جنسیت تهیه کردیم و در سال‌های گذشته توانستیم بیش از ۲۵۰ روزنامه‌نگار را از رسانه‌های مختلف ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی در لبنان را درباره چگونگی گزارش‌دهی از مسائل مربوط به زنان، شیوه درست مصاحبه با بازماندگان خشونت و نحوه انتخاب تصاویر مناسب آموزش دادیم. البته ما فقط خبرنگاران را آموزش نمی‌دهیم، بلکه سعی می‌کنیم آنها را راهنمایی و حمایت کنیم تا بتوانند مطالبی درباره مسائل و حقوق زنان تهیه کنند و پلتفرم‌هایی برای انتشار این اخبار در اختیارشان می‌گذاریم از جمله پلتفرم فمینیستی «شریکه ولکن». ما به قدرت تولید دانش اعتقاد داریم و همچنان باید فعالیتهای زیادی انجام دهیم تا اطمینان حاصل شود که مسائل زنان برای رسانه‌ها اولویت دارد.
لبنان دوران دشوار بحران اقتصادی و سیاسی را از سر می‌گذارند. این بحران‌ها چه تاثیری بر کار شما گذاشته است؟
بعد از همه‌گیری کووید ۱۹ که تمام جهان از آن رنج برد، انفجار بندر بیروت هم بحران اقتصادی لبنان را تشدید کرد. صادقانه بگویم که دو سال گذشته چالش‌برانگیزترین دوران فعالیت ما از بدو تأسیس بوده است، و البته چالش‌برانگیزترین بحران اقتصادی لبنان، طوری که بانک جهانی آن را «افسردگی عمدی» و یکی از سه بحران اقتصادی شدید جهانی از نیمه قرن نوزدهم ذکر کرده است. وضعیت در لبنان واقعاً وخیم است، و ما با کمبود برق، سوخت، دسترسی به آموزش و غیره مواجهیم. بسیاری از مراکز درمانی و مدارس مجبور به تعطیلی شدند که همین موضوع ریسک ازدواج زودهنگام برای دختران افزایش می‌دهد و تعداد کودکان کار هم بیشتر می‌شود.
همانطور که اشاره کردم، ما در ده سال گذشته یک سازمان پیشرو در زمینه ترویج‌گری و کمپین برای حقوق و مسائل زنان بودیم اما به دلیل بحران اقتصادی مجبور شدیم به جای ادامه یا تسریع کارمان در سطوح سیاست‌گذاری و یا تغییر رفتار اجتماعی به فعالیتهای بشردوستانه و پاسخ‌دهی به نیازهای اساسی جوامع برگردیم. متاسفانه مجبور شدیم بر اساس نیازهای جوامعی که به آنها خدمات‌رسانی می‌کنیم، تاکتیک و فعالیت‌مان را تغییر دهیم چون نمی‌توانیم بدون در نظر گرفتن نیازهای مردم کار خودمان را انجام بدهیم.
لطفا کمی بیشتر توضیح دهید که با توجه به تغییر نیازها و اولویت‌های جوامعی که با آنها کار می‌کنید، در حال حاضر چه خدماتی به آنها ارائه می‌کنید؟
به عنوان مثال، یکی از موضوعات اصلی که کالکتیو ما در دو سال گذشته روی آن کار کرده است، فقر دوران عادت ماهیانه است، متأسفانه این فقر واقعیت جدیدی برای زنان و دختران ساکن لبنان است، به‌ویژه برای به‌حاشیه‌رانده‌شده‌ترین قشر یعنی کارگران مهاجر و جامعه دگرباشان جنسی و پناهندگان. طبق مطالعه‌ای که انجام دادیم ۷۶درصد زنان ساکن لبنان در حال حاضر در دسترسی به محصولات بهداشتی دوران پریود یا عادت ماهیانه با مشکل مواجه هستند. به همین دلیل مجبور شدیم به این نوع حمایت‌های بشردوستانه برای توزیع نوار بهداشتی بازگردیم.
همچنین ما روی موضوع سلامت روان کارهای بسیاری کرده‌ایم زیرا در حال حاضر حفظ سلامت روان با تمام بحران‌هایی که در لبنان درگیرش هستیم، مسئله‌ای جدی است و به زنان و دختران خدمات می‌دهیم تا مطمئن شویم می‌توانند بر تروماها و چالش‌های روزانه‌ای که با آن درگیرند، غلبه کنند. مداخلات ما بر اساس نیازها بوده است، اما این مداخله را به شیوه خودمان انجام می‌دهیم. ما برای حفظ سلامت روان زنان و دختران به قدرت ورزش و هنر باور داریم و به همین دلیل برنامه ورزشی برای دختران نوجوان اجرا کردیم که بتوانند فوتبال و بسکتبال بازی کنند. معتقدیم این کار کمک می‌کند کلیشه‌های مربوط به ورزش زنان و توانایی زنان در ورزش شکسته شود. در طول این برنامه آنها را تشویق می‌کردیم که درباره اتفاقات روزمره‌شان صحبت کنید تا هم بتوانیم به آنها کمک کنیم و هم فضاهای امنی ایجاد کنیم تا بتوانند با هم بحث و گفت‌و‌گو کنند.
همچنین یک برنامه هنری ترتیب دادیم که در آن زنان بتوانند واقعیات تجربه‌شده در زندگی روزمره‌شان و ترس‌هایشان را منعکس کنند و در نهایت با ساخت یک رویاگیر به آنها کمک می‌شود تا بر تروما غلبه کنند.
بنابراین یکی از کارهای اصلی ما ایجاد و فراهم کردن فضا بوده است که زنان بتوانند حرف‌هایشان را بزنند، البته ما به آنها خدمات تخصصی پزشکی و روان‌پزشکی ارائه نمی‌کنیم و اگر احساس کنیم از بین زنان و دخترانی که با آنها کار می‌کنیم افرادی نیاز فوری به خدمات تخصصی دارند، مستقیماً به سازمان‌های دیگری که در این زمینه تخصص دارند ارجاع می‌دهیم.