با بالا گرفتن آتش جنگ در ایران و حملات بدون توقف اسرائیل به نقاط و شهرهای مختلف ایران، موجی از دستگیری‌های گسترده افراد به اتهاماتی نظیر جاسوسی برای اسرائیل، تشویش اذهان عمومی و… نیز آغاز شد. این هشداری است که صداهای ضد جنگ جامعه مدنی در ایران سال‌ها آن را تکرار کرده بودند: در صورت وقوع هرگونه جنگ و حمله نظامی به ایران، دستگیری‌های کور و گسترده و سرکوب جامعه مدنی با شدت بیشتری در ایران دنبال خواهد شد.
از همان اولین ساعات بمباران شهرهای ایران، اخباری مبنی بر اینکه بسیاری از این حملات از داخل خاک ایران و از طریق عوامل متصل به موساد انجام گرفته، منتشر شد. قوه قضاییه بلافاصله اعلام کرد که با افرادی که در فضاهای مجازی باعث تشویش اذهان عمومی شوند، یا به هر نحوی مانند ارسال ویدیو و فیلم به شبکه‌های ماهواره‌ای یا حمایت از حملات اسرائیل به ایران در شبکه‌های اجتماعی بنویسند، به‌شدت برخورد خواهد کرد. قوه قضاییه همچنین هشدار داد که با عوامل وابسته به اسرائیل مطابق با شرایط جنگی برخورد خواهد کرد و این افراد به اشد مجازات خواهند رسید.
این زنگ خطری برای مردم و بسیاری از فعالان جامعه مدنی است. در روزهایی که تمامی اخبار حول حملات گسترده و بمباران شهرهای تهران است، دستگیرشدگان در معرض رفتارهای غیرقانونی و دادگاه‌هایی بدون تشریفات قضایی هستند.
در سیزده روز گذشته پس از آغاز حملات اسرائیل، دست‌کم شش نفر در ایران که از قبل به اتهام جاسوسی برای اسرائیل به اعدام محکوم شده بودند، حکمشان اجرا شده است.
در روز شانزدهم ژوئن، حکم اعدام اسماعیل فکری به اتهام جاسوسی برای اسرائیل اجرا شد. یکشنبه ۲۲ ژوئن، مرکز رسانه قوه قضاییه از اجرای حکم اعدام مجید مسیبی، زندانی متهم به افساد فی‌الارض و محاربه از طریق جاسوسی برای اسرائیل، خبر داد. یک روز بعد، در تاریخ ۲۳ ژوئن، حکم اعدام یک زندانی دیگر به نام محمدامین مهدوی شایسته به اتهام جاسوسی برای اسرائیل اجرا شد. در روز بیست و پنجم ژوئن، ادریس آلی و آزاد شجاعی، دو شهروند کُرد اهل سردشت، به همراه رسول احمد رسول، شهروند کُرد اهل شهر قلادزه در اقلیم کردستان عراق، که پیش‌تر به اتهام «محاربه» و «افساد فی الارض» از طریق همکاری و جاسوسی برای اسرائیل به اعدام محکوم شده بودند، در زندان مرکزی ارومیه اعدام شدند.
حمله به زندان اوین و کشته شدن و آسیب دیدن بی‌دفاع‌ترین افراد
همچنین پس از حمله اسرائیل به زندان اوین در تهران در روز 23 ژوئن و تخریب گسترده بخشی از بندهای این زندان، ساختمان ملاقات، دادسرا و بهداری زندان، زندانیان این زندان به سرعت به زندان‌های دیگر استان تهران منتقل شده‌اند. ارتش اسرائیل پس از این حمله اعلام کرد که زندان اوین به عنوان « نماد سرکوب در جمهوری اسلامی» مورد حمله قرار گرفته است. واقعیت اما این است که در جریان این حمله شماری از بی دفاع ترین افراد مورد هدف قرار گرفتند، زندانیانی که هیچ راه فراری نداشتند. خانواده های زندانیان که برای پیگیری کارهای اداری زندانیان شان در مقابل زندان و یا ساختمان دادسرا حضور داشتند. سربازان وظیفه ای که به ناچار در این محل در حال خدمت بوده اند و کارکنان اداری که در این زندان مشغول کار بودند.
دفتر حقوق بشر سازمان ملل حمله اسرائیل به زندان اوین را «نقض فاحش» قوانین بین‌المللی توصیف کرد و گفت:« زندان اوین یک هدف نظامی محسوب نمی‌شود و هدف قرار دادن آن، نقض فاحش قوانین بشردوستانه بین‌المللی است.»
اگرچه قوه قضائیه هنوز آماری در مورد کشته شدگان و آسیب دیدگان این حمله اعلام نکرده است، اما گزارش‌های غیررسمی از خانواده های برخی از زندانیان که پس از حمله برای پیگیری وضعیت عزیزانشان به این زندان مراجعه کردند، حاکی است که شمار کشته شدگان قابل توجه است و اکثریت آنان نیز از خانواده های زندانیان، سربازان و یا کارکنان اداری زندان هستند. همچنین با توجه به آسیب دیدن بندهای امنیتی مانند بند 209 وزارت اطلاعات، تعدادی از زندانیان سیاسی و امنیتی در این بند آسیب دیده اند. پزشکان و پرستارانی که در ساختمان بهداری زندان اوین حضور داشته اند نیز در شمار کشته شدگان قرار دارند.
آخرین گزارش‌ها از شرایط زندانیان نشان می دهد که تمامی زندانیان سیاسی زن هم اکنون به زندان قرچک ورامین و زندانیان مرد به زندان تهران بزرگ منتقل شده اند. زندان قرچک و زندان تهران بزرگ پیش از این نیز از شرایط رفاهی مناسبی برخوردار نبودند و حالا با اضافه شدن شمار زندانیان و افزایش تراکم وضعیت زندگی در این زندان ها سخت تر خواهد شد.
پروژه خالی کردن زندان اوین و انتقال زندانیان آن به زندان‌های دیگر و اختصاص زمین آن به دانشگاه شهید بهشتی، سال‌هاست که یکی از نگرانی‌های فعالان مدنی در ایران بوده است. این نگرانی‌ها از آن‌رو مطرح می‌شد که فعالان مدنی معتقد بودند این زندان از پیش از انقلاب و پس از انقلاب ۵۷، محل نگهداری، کشتار و شکنجه هزاران زندانی سیاسی بوده و زمین آن نمی‌بایست تخریب شود تا روزی، پس از سقوط حکومت، بسیاری از جنایات اتفاق‌افتاده در آن کشف شود. حالا اما با حمله اسرائیل به زندان اوین، این احتمال وجود دارد که پروژه تخریب این زندان کلید خورده باشد.
دستگیری و تهدید فعالان مدنی
بلافاصله پس از آغاز حملات اسرائیل به ایران، مطهره گونه‌ای، فعال دانشجویی، و مصطفی مهرآیین، جامعه‌شناس، به دلیل اظهار نظر انتقادی نسبت به حکومت ایران و مقصر شمردن حکومت در آغاز این جنگ، دستگیر شدند.
حسن باقری‌نیا، استاد پیشین دانشگاه حکیم سبزواری، و همسرش فاطمه نواردی نیز در پی انتشار ویدیویی از او در شبکه‌های اجتماعی که حکومت را به سوءاستفاده مستمر از وضعیت‌های بحرانی برای ساکت‌کردن منتقدان متهم کرده بود، بازداشت شدند.
حسین میربهاری، از فعالان شناخته‌شده حقوق کودکان در ایران، روز ۳۱ خرداد ۱۴۰۴ در تهران بازداشت شده است. آقای میربهاری، بنیان‌گذار «جمعیت دفاع از کودکان کار و خیابان» است. گفته شده که او در این تاریخ توسط شش مأمور لباس‌شخصی بازداشت شده و از محل نگهداری و علت بازداشت او جزئیاتی منتشر نشده است.
به گزارش شبکه حقوق بشر کردستان، نه شهروند اهل مهاباد به نامهای پوریا نصیری، سروش یوسف‌زاده، امید ره‌ش، شاهو محمودی، مهران خدیری‌پور، سوران صفری، کیوان مامه‌گلی، اسعد رسول‌زاده و نورالدین دودکانلو میلان نیز طی روزهای گذشته توسط نیروهای امنیتی بازداشت و به مکان نامعلومی منتقل شده‌اند.
به‌جز فعالان مدنی، برخی از خانواده‌های کشته‌شدگان اعتراضات زن، زندگی، آزادی نیز بازداشت شده‌اند. براساس گزارش‌ها، مجید نادرخانی، پدر متین، و علی محمدی، پدر شهریار، از کشته‌های اعتراضات جنبش «زن، زندگی، آزادی»، توسط نیروهای امنیتی بازداشت شده‌اند.
بازداشت‌های گسترده شهروندان به دلیل انتشار محتوا در فضای مجازی
به گزارش هرانا و براساس گزارش‌های رسمی منتشرشده، در فاصله دوازده روز پس از آغاز جنگ، دست‌کم 281 نفر با اتهاماتی نظیر تشویش اذهان عمومی، تبلیغ علیه نظام، و برهم‌زدن امنیت روانی جامعه دستگیر شده‌اند. این دستگیری‌های پرتعداد، که در استان‌های مختلف کشور اتفاق افتاده‌اند و اغلب بدون اشاره به مشخصات بازداشت‌شدگان توسط پلیس اعلام می‌شوند، در شرایطی نامعلوم و با اتهاماتی کلی و مبهم انجام شده‌اند و این نگرانی را ایجاد کرده‌اند که در چنین شرایطی، ممکن است هرگونه اظهارنظری به منزله تشویش اذهان عمومی تلقی شده و پیگرد قانونی در پی داشته باشد.
همچنین در اولین روز برقراری آتش بس، وزارت دادگستری نیز با ارسال گسترده پیامک روی تلفن های همراه شهروندان، آنها را تهدید کرده است که در صورت عضویت در صفحات وابسته به اسرائیل، دنبال کردن آنها و یا گذاشتن نظر و حتی لایک کردن آنها مصداق عمل مجرمانه است و تحت تعقیب قرار خواهد گرفت.
بازداشت گسترده به اتهام جاسوسی برای اسرائیل
در کنار بازداشت‌های گسترده به‌دلیل فعالیت مجازی، بازداشت‌های بی‌سابقه‌ای نیز با اتهام جاسوسی اتفاق افتاده که می‌تواند عواقب خطرناکی برای متهمان داشته باشد. خبرگزاری فارس – نزدیک به سپاه پاسداران در روز 25 ژوئن اعلام کرد که از آغاز جنگ اسرائیل و ایران «نیروهای اطلاعاتی و امنیتی ایرانی طی ۱۲ روز بیش از ۷۰۰ نفر» را بازداشت کرده‌اند.
براساس این خبر بیشترین موارد دستگیری مربوط به استان‌های کرمانشاه(126 نفر)، اصفهان(76 نفر)، خوزستان(62 نفر)، استان فارس(53 نفر) و لرستان(49 نفر) بوده است.آمار دستگیری در استان تهران هنوز به صورت دقیق اعلام نشده است. اتهام مظنونان بازداشت شده به ادعای این خبرگزاری، شامل «هدایت پهپاد و کنترل ریزپرنده‌ها، ساخت بمب های دست‌ساز، تصویربرداری از اماکن نظامی و ارسال اطلاعات» به ارتش اسرائیل عنوان شده است.
همچنین براساس اعلام خبرگزاری فارس در همین مدت یک تبعه خارجی نیز به اتهام جاسوسی در ایران و در هرمزگان دستگیر شده است. ایران در سال‌های اخیر شهروندان و گردشگران کشورهای غربی را به عنوان جاسوس زندانی کرده است. کشورهای غربی این بازداشت‌ها را «گروگان‌گیری» و هدف آن را «باج‌خواهی سیاسی» می‌دانند.
یکی از گروه‌های مورد اتهام ، مهاجران افغان در ایران هستند. برخی گزارش‌های تأیید نشده طی این مدت از بازداشت و دستگیری ده ها مهاجر افغان به اتهام جاسوسی برای اسرائیل خبر می‌دهند. این اخبار، در کنار کمپین‌های نفرت‌پراکنی اخیر علیه مهاجران افغان، نگرانی‌ها را دوچندان کرده است. در یک ویدیوی اعتراف اجباری که از صداوسیمای جمهوری اسلامی پخش شد، دو مهاجر افغان به عنوان جاسوس اسرائیل معرفی شدند. نیروهای امنیتی ادعا کردند که آنها از طریق واتساپ محل صداوسیما را به مأموران موساد ارسال کرده‌اند—ادعایی که با واکنش انتقادی فراوانی همراه شد. بسیاری با طرح این پرسش که «آیا محل صداوسیما مخفی بوده؟» به غیرقابل‌باور بودن این اتهام اعتراض کردند.
همچنین بهاییان نیز دیگر گروهی هستند که همواره با اتهام « ارتباط با اسرائیل» مواجه بوده اند و در دو هفته گذشته برخی از حسابهای کاربری طرفدار حکومت در شبکه ایکس، فراخوان داده بودند که هرکس در همسایگی اش فردی بهایی را می‌شناسد، او را به عنوان جاسوس اسرائیل به نهادهای امنیتی معرفی کند. همچنین فردی به نام محمد قادری، با عنوان کارشناس بین الملل در مصاحبه با رسانه آن نیوز که نزدیک به حکومت است، در روز پانزدهم ژوئن از دستگیری هفتاد و نفر از عوامل موساد در ایران خبر داد و گفت آنها با شبکه بهاییان در ارتباط بودهاند.
براساس اخبار منتشرشده آرمان نیک آیین، ایمان رحمت و پناه و نوید تشکر، نازنین عابدینی، نویان حجازی، شهروندان بهایی در روزهای اخیر دستگیر شده‌اند. هنوز مشخص نیست که دستگیری آنها به چه علتی صورت گرفته است.
نگرانی برای جان زندانیان
خانواده‌های زندانیان، به‌ویژه زندانیان سیاسی، در روزهای پس از آغاز حمله اسرائیل بارها اعلام کردند که شرایط جنگی جان عزیزانشان را در زندان‌ها در معرض خطر جدی قرار داده است. آنها از قوه قضاییه خواستند شرایط مرخصی یا آزادی مشروط زندانیان را فراهم کند. در روز چهارشنبه ۱۸ ژوئن، هشت زندانی سیاسی در نامهای به غلامحسین محسنی‌اژه‌ای، رئیس قوه قضاییه، خواستار آزادی با وثیقه یا کفیل شدند. آنها هشدار دادند که زندان‌های ایران، از جمله اندرزگاه ۸ اوین، فاقد حداقل امکانات ایمنی در برابر حملات موشکی وپهپادی هستند. این درخواست ها اما با بی توجهی قوه قضائیه مواجه شد و زندانیان امکان برخورداری از مرخصی در شرایط جنگی را پیدا نکردند.
در یک ویدیوی کوتاه وایرال شده، مهراوه خندان، فرزند نسرین ستوده و رضا خندان که پدرش هم اکنون در زندان در حال تحمل حکم محکومیتش است، در حالی که به شدت گریه می کرد با اشاره به دستور تخلیه ارتش اسرائیل برای مناطق نزدیک به زندان اوین، می پرسید که پدر او زندانی است. چطور می تواند به دستور تخلیه عمل کند و از مناطق مشخص شده توسط ارتش اسرائیل خارج شود.
پس از حملات ۲۳ ژوئن به زندان اوین، این هشدارها رنگ واقعیت به خود گرفت. اگرچه قوه قضاییه و سازمان زندان ها هنوز بطور رسمی در مورد میزان تخریب زندان اوین حرفی نزده اند. ویدیوهای منتشرشده و همچنین اخبار رسیده از زندانیان حاکی است که بخش های از بند سیاسی زنان، بند مردان، ساختمان بهداری زندان اوین، سالن ملاقات و ساختمان های اداری زندان اوین و همینطور بندهای امنیتی مانند 209، 240 و 241 آسیب دیده اند. تا لحظه نگارش این گزارش از وضعیت متهمانی که در بندهای امنیتی نگه داری می شدند، هیچ گونه اطلاعی در دست نیست.
نگرانی از شدت گرفتن اجرای احکام اعدام
تهدیدات نهادهای امنیتی در آغاز جنگ مبنی بر مجازات شدید «همکاران با اسرائیل» باعث افزایش نگرانی‌ها در جامعه مدنی شده است. برخی از فعالان، با اشاره به اعدام‌های دسته‌جمعی سال ۱۳۶۷، هشدار داده‌اند که جان زندانیان سیاسی—به‌ویژه آن‌هایی که حکم اعدام دارند—بیش از هر زمان دیگری در خطر است.
روز 23 ژوئن نیز مجلس ایران کلیات و جزئیات طرح تشدید مجازات همکاری‌کنندگان با دول خارجی متخاصم یا همان طرح تشدید مجازات جاسوسی و همکاری‌کنندگان با رژیم صهیونیستی و کشورهای متخاصم علیه امنیت ملی و منافع ملی با ۹ ماده به تصویب رساند. طبق مصوبات مجلس در این طرح، هرگونه فعالیت اطلاعاتی، جاسوسی، اقدام عملی به نفع رژیم صهیونیستی یا دولت‌های متخاصم از جمله دولت آمریکا و سایر رژیم‌ها و هر یک از عوامل وابسته به آنها که برخلاف امنیت و منافع ملی کشور باشد، از مصادیق افساد فی‌الارض محسوب شده و مشمول مجازات مندرج در ماده ۲۸۶ قانون مجازات اسلامی یا اعدام می‌شود.
در حال حاضر، پخشان عزیزی و وریشه مرادی، دو زندانی سیاسی زن، دارای احکام اعدام قطعی هستند و شریفه محمدی دیگر زن زندانی سیاسی نیز که تاکنون دوبار حکم اعدام دریافت کرده در انتظار حکم دادگاه تجدید نظر است. پخشان عزیزی و وریشه مرادی هم اکنون به همراه سایر زندانیان سیاسی زن پس از حمله اسرائیل به زندان اوین، به زندان قرچک ورامین منتقل شده اند و شریفه محمدی در زندان لاکان رشت زندانی است. وریشه محمدی در روزهای ابتدایی حمله اسرائیل، در نامه ای به همراه سه زندانی سیاسی زن دیگر، حمله به ایران و کشتار غیرنظامیان و نابودی زیرساخت‌های کشور را محکوم کردند. در این نامه آمده بود «آیندگان از آنان که بر جنازه‌های مردم بی‌دفاع به پایکوبی ایستاده‌اند به ننگ یاد خواهند کرد»
همچنین احمدرضا جلالی، پژوهشگر ایرانی-سوئدی، که از سال ۱۳۹۵ در ایران زندانی است، و به اتهام جاسوسی برای اسرائیل به اعدام محکوم شده، در خطر اجرای حکم اعدام قرار دارد. ویدا مهران نیا همسر احمدرضا جلالی، در توییتی اعلام کرد که پس از انتقال زندانیان مرد از زندان اوین به زندان تهران بزرگ، همسر او به مکان نامعلومی منتقل شده است. احمدرضا جلالی نه سال پیش برای شرکت در یک کنفرانس به ایران آمد و سپس در هنگام بازگشت به سوئد دستگیر شد. سازمان های حقوق بشری و وکلای او بارها ادعای دستگاه قضایی ایران مبنی بر جاسوسی او برای اسرائیل را رد کرده و گفته اند که ایراد این اتهام به او حاضل پرونده سازی دستگاه های امنیتی است.
خواسته‌های جامعه مدنی ایران در شرایط جنگی
در حالی‌که رهبر جمهوری اسلامی حتی پس از بمباران تهران و شهرهای دیگر، اعلام وضعیت جنگی نکرده است، تنها دستگاه قضایی و امنیتی با استناد به «شرایط جنگی» اقدام به تهدید، بازداشت و صدور احکام سنگین کرده‌اند.
این وضعیت باعث نگرانی شدید نهادهای حقوق بشری، کنشگران و جامعه مدنی ایران شده است. ما در سازمان فمنا از دستگاه قضایی ایران می‌خواهیم تا شرایط برخورداری از حقوق قانونی را برای تمام متهمان فراهم کرده و امکان دسترسی به وکیل مستقل، و محاکمه در دادگاه های علنی و عادلانه را برای آنان فراهم کند. روندهای غیرشفاف و غیرعلنی فعلی، نشانه روشنی از نقض اصول اساسی عدالت و حقوق بشر در ایران است.
– همه زندانیان سیاسی و آن دسته از زندانیان عمومی که شرایط برخورداری از مرخصی را دارند، باید بتوانند در شرایط جنگی که جانشان را در معرض خطر قرار داده است، از امکان مرخصی و آزادی برخوردار شوند.
- جمهوری اسلامی باید به بازداشت‌های گسترده با اتهامات نامعلوم یا به دلیل اظهار نظرهای مخالف پایان دهد. هیچ فردی نباید صرفاً به‌دلیل استفاده از حق آزادی بیان، در معرض تهدید و زندان قرار گیرد.
– ما همچنین از نهادهای بین‌المللی مانند سازمان ملل و کمیسر عالی حقوق بشر می‌خواهیم با اعزام ناظران، بر وضعیت شهروندان ایرانی، زندان‌ها، آوارگان و زیرساخت‌های تخریب‌شده نظارت کنند.
– ما از جامعه بین‌الملل می‌خواهیم که صدای مستقل و صلح‌طلب جامعه مدنی ایران را بشناسد و آن را از صداهای جنگ‌طلب، افراطی و دولتی متمایز کند.
خواسته نهایی ما، دفاع از زندگی، کرامت انسان، صلح پایدار، عدالت اجتماعی و دموکراسی است، نه از طریق بمباران و اشغال، بلکه با اتکا به نیروی مردم و جنبش‌های مدنی.