سالهای اخیر، پرحادثهترین سالها در تاریخ چهلوچهارساله جمهوری اسلامی ایران بوده است. حتی پیش از اعتراضهای کشوری به قتل مهسا ژینا امینی در بازداشت نیروهای گشت ارشاد، کشور در چنان گردابی از بحرانهای مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، و زیستمحیطی فرو رفته بود که به سختی میتوان با تداوم وضعیت موجود راهی برای برونرفت از این شرایط متصور شد. سوءمدیریت و فساد گسترده و افسارگسیخته حکومت، تشدید سیاستهای سرکوب سیاسی و اجتماعی، گسترش فقر، بحران اقتصادی، تحریمهای شدید، ایزوله سیاسی، و افزایش مداخله در تنشهای منطقهای، کشور را در وضعیت بغرنجی فرو برده است.
بحران اقتصادی و تورم شدید که پس از همهگیری کرونا تشدید شده است، باعث شده نهتنها گروههای آسیبپذیر بلکه طبقه متوسط نیز در فقر و شرایط بسیار دشوار به بقا ادامه دهند. در این میان زنان که همواره از لحاظ اقتصادی و امکان یافتن شغل در شرایط بیثبات و شکنندهتری قرار داشتهاند در وضعیت حادتری قرار گرفتهاند. در چنین شرایطی، روی کار آمدن رئیسجمهور محافظهکار و اتخاذ سیاستهای واپسگرایانه در حوزه زنان، هدف گرفتن و بازداشت زنان مدافع حقوق بشر، تعطیلی انجیاوهای ثبتشده زنان و همچنین گروهها و ابتکارات غیررسمی ثبتنشده، فضایی را ایجاد کرده است که روز به روز بر میزان خشونت و تبعیضهای سیستماتیک علیه زنان افزوده میشود.
کشته شدن مهسا ژینا امینی در بازداشت نیروهای گشت ارشاد که اعتراضات سراسری را برانگیخت، در چنین شرایط دشواری رخ داد. قیام «زن، زندگی، آزادی» که طولانیترین اعتراضهای ادامهدار در عمر جمهوری اسلامی است، با بیش از ۵۰۰ کشته، صدها مجروح و آسیبدیده چشمی که بر اثر شلیک گلوله ماموران به چشمهایشان نابینا شدند، دهها هزار بازداشت از جمله بازداشت فعالان مدنی و زنان مدافع حقوق بشر، و حبسهای طولانیمدت برای بسیاری از بازداشتشدگان، بحرانهای جمهوری اسلامی را تشدید کرده است.
پیش از قیام زن، زندگی، آزادی، چندین مورد زنکشی و همچنین موارد متعدد برخوردهای خشونتآمیز پلیس با زنان باعث خشم و عصبانیت بسیاری از ایرانیان شده بود. دولت و مجلس نیز به جای توجه به درخواست فعالان حقوق زنان برای حمایت از زنان، سیاستهای مشکلساز و مناقشهبرانگیزی را به اجرا گذاشتند که با هدف تضعیف حقوق و دستاوردهای زنان تدوین شده بودند.
گزارش پیش رو، مروری است بر تشدید فشارها و خشونت علیه زنان که در سال اول ریاستجمهوری رئیسی به اوج خود رسید: خشونت حکومتی علیه زنان با تحمیل قوانین حجاب اجباری، افزایش خشونت و زنکشی و مداخله نکردن دولت برای کاهش این خشونتها، زنانهتر شدن فقر و افزایش بهحاشیهراندن اقتصادی زنان، هدف قرار دادن زنان مدافع حقوق بشر و محدود کردن فضای مدنی. این گزارش به این موضوع میپردازد که چگونه انبوهی از فشارهای تحمیلشده به شهروندانی ایرانی، بویژه به زنان، و مرگ ناعادلانه مهسا ژینا امینی در بازداشت نیروهای گشت ارشاد، یکی از طولانیترین اعتراضات ملی در تاریخ جمهوری اسلامی را برانگیخت.