نویسنده: یارا
در دهه اخیر، گسترش شبکه‌های مجازی و به دنبال آن، دموکراتیزه‌تر شدن عرصه عمومی برای مشارکت اجتماعی زنان و اقلیت‌های جنسی و جنسیتی و …، فرصتی برای شنیدن صداهایی فراهم کرده که به لحاظ تاریخی و به‌دلیل موانع متعدد مسکوت و در حاشیه بودند. برای مثال در فضای توئیتر شاهد فعالیت گسترده زنان در قالب اعتراض، بازگویی تجربه‌های خشونت و مقاومت، ایجاد هم‌بستگی فمینیستی، راه‌اندازی کارزارهای مجازی و … بوده‌ایم. ظهور فمینیسم دیجیتال، موجب تسریع و تشدید توجه جهانی به مطالبات زنان در نقاط متعدد دنیا از جمله ایران بوده است. شبکه‌های اجتماعی برای بسیاری از زنان به میدان مبارزه و اعتراض سیاسی بدل شده‌اند. زنانی که در فقدان این بستر، هرگز امکان خودبروزگری و اظهارنظر سیاسی را پیدا نمی‌کردند.
خشونت مجازی؛ تهدیدی علیه فمینیسم دیجیتال
در کشورهایی که فعالان حقوق زنان و مدافعان حقوق بشر در فضاهای حقیقی با سرکوب شدید، احضار، بازداشت و احکام ناعادلانه قضایی مواجهند و فضاهای میدانی کنشگری به‌طور مداوم مسدود می‌شوند، عرصه مجازی و شبکه‌های اجتماعی در جهت استمرار فعالیت فمینیستی و دفاع از حقوق بشر، اهمیتی دوچندان پیدا می‌کند. اما هم‌زمان که عرصه مجازی مقوم جنبش‌ها و شبکه‌های فمینیستی بوده، فضایی برای تولید و بازتولید خشونت و زنستیزی نیز ایجاد کرده است. امروز، خشونت مجازی علیه زنان، به نگرانی و تهدیدی برای فمینیسم جهانی و بویژه فمینیسم دیجیتال تبدیل شده است. زنان به‌دلیل زن‌بودن خود مورد هدف حملاتی قرار می‌گیرند که ماهیت جنسی و جنسیتی دارد و گویی فضای مجازی بلندشدن صدای زنان را برنمی‌تابد و با ابزار زنستیزی به مقابله با آن می‌پردازد. سالهای اخیر در فضای توئیتر فارسی نیز شاهد خشونت فراگیر بوده‌ایم. اگرچه مردان نیز هدف این حملات قرار گرفته‌اند اما هم مشاهدات تجربی و هم تحقیقات نشان داده خشونت مجازی علیه زنان عموما ماهیتی جنسی و جنسیتی پیدا می‌کند: از جمله انتشار تصاویر خصوصی، افشای روابط جنسی و شخصی، آزار کلامی جنسی و تهدید به تجاوز، تقلیل‌دادن زنان کنشگر به ابژه جنسی و … که موجب به حاشیه رفتن بسیاری از زنان مدافع حقوق بشر ایرانی شده است.
سیمیندخت کارگر در پژوهشی که در سال ۱۳۹۴ با عنوان «آزار جنسی و جنسیتی در فضای مجازی» توسط انجام داده، سعی کرده است تا درک کاربران ایرانی را از آزار جنسی و جنسیتی در فضای مجازی مورد بررسی قرار داده و ماهیت تجارب آنها را شناسایی کند. در یافته‌های این پژوهش آمده است که ۳۸ درصد از پاسخ‌دهندگان، تجربە مستقیم آزار جنسی و جنسیتی در فضای مجازی داشته‌اند و ۸۳.۳ درصد از آنها، زیر نظرگرفتن کسی در فضای مجازی و معذب کردن، ۸۲.۲درصد، ارسال پیام و درخواست‌های جنسی یا آزاردهنده روی اپلیکیشن‌های پیام‌رسان، ۸۰ درصد سوءاستفاده از اطلاعات یا عکس‌های آنلاین فرد و ۷۶.۶درصد از پاسخ‌دهندگان، تماس یا تهدید به تماس با خانواده فرد برای فاش کردن روابط خصوصی را رایج‌ترین تعریف آزار جنسی در فضای مجازی می‌دانند. ۴۸ درصد از کاربران هم به صورت مداوم پیام‌ها یا درخواست‌های جنسی و معذب‌کننده روی برنامه‌های دوستیابی یا پیام‌رسان دریافت کرده‌اند.
قصور توئیتر در زمینه مقابله با آزار و اذیت جنسی و جنسیتی
زنستیزی آنلاین به مانعی مهم برای مشارکت برابر زنان در عرصه عمومی و سیاسی تبدیل شده است. خشونت مجازی حق آزادی بیان زنان فمینیست و مدافع حقوق بشر را نقض و آنها را به انزوا و خودسانسوری می‌کشاند. سازمان عفو بین‌الملل در بازه میان دسامبر سال ۲۰۱۶ تا مارس ۲۰۱۸، تحقیقاتی کیفی و کمی درباره تجربه فعالیت زنان در فضای مجازی از جمله در زمینه میزان، ماهیت و آثار خشونت علیه زنان در توئیتر انجام داد. در طی این تحقیقات، عفو بین‌الملل با ۸۶ زن روزنامه‌نگار، سیاستمدار، بلاگر، کمدین، اکتیویست و … در آمریکا و انگلیس مصاحبه کرد. نتایج این تحقیق بیانگر وضعیت مسموم و نگران‌کننده توئیتر برای زنان فعال بوده است. بسیاری از زنانی که با آنها مصاحبه شده از خشونت و آزار گسترده در توئیتر گفتند و تاکید کردند که ماندن و فعالیت در این فضا چه از لحاظ زندگی شخصی و چه از منظر زندگی حرفه‌ای برای آنان اهمیتی حیاتی دارد. زنان برای ترویج‌گری، تعامل، بسیج‌سازی عمومی، دسترسی به اطلاعات و رویت‌پذیرشدن به شبکه‌های اجتماعی مانند توئیتر متکی‌اند. نتایج این پژوهش هم‌چنین حاکی از قصور فاحش شرکت توئیتر در تحقق مسئولیت‌هایش مبنی بر ایجاد فضایی به دور از تبعیض، آزار و خشونت.
طبق راهنمای اصول تجارت و حقوق سازمان ملل(United Nations (UN) Guiding Principles on Business and Human Rights)، توئیتر به‌عنوان یک شرکت مسئولیتی مشخص برای احترام به حقوق بشر از جمله حق آزادی بیان و ابرازنظر و حق محافظت در برابر تبعیض دارد و موظف است اقداماتی قاطعانه و ایجابی برای مقابله با نقض این حقوق صورت دهد. عفو بین‌الملل، سپتامبر ۲۰۲۲ گزارشی منتشر کرد و به نقل از راشا عبدالرحیم از مدیران بخش تکنولوژی این سازمان نوشت: «توئیتر همچنان آنچه که باید را برای محافظت از زنان دربرابر انبوه آزار و اذیت و خشونت، انجام نمی‌دهد. تحلیل‌های ما نشان می‌دهد که علی‌رغم برخی بهبودسازی‌ها، توئیتر اقدام و تلاش مکفی برای حمایت و حفاظت از زنان صورت نداده و این موضوع، به ساکت شدن و یا خودسانسوری بسیاری از زنان کنشگر منجر شده است.»
در این گزارش تاکید شده که آزار و اذیت‌های فضای توئیتر ماهیتی عمیقا تقاطعی دارند و زنان متعلق به اقلیت‌های اتنیکی و مذهبی، زنان طبقات به حاشیه رانده‌شده، زنان لزبین، دوجنسگرا و ترنس و افراد نان‌باینری و هم‌چنین زنان دارای معلولیت را با شدت بیشتری مورد هدف و تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. عفو بین‌الملل در سال ۲۰۱۸ اقدامات عینی و مشخصی را برای توئیتر برشمرد که می‌تواند به امن‌سازی این بستر برای کنشگری زنان کمک کند. اما به گفته این نهاد حقوق بشری مشخص نیست این شرکت به چه دلیل از تحقق این اقدامات امتناع کرده است. امروز لازم است که مدافعان حقوق بشر مصرانه بر حق امنیت در فضای مجازی و حق آزادی بیان تاکید و شرکت‌هایی چون توئیتر را موظف به پاسخگویی کنند. صحبت‌کردن از خشونت‌های مجازی، به رسمیت شناختن آسیب‌های تحمیل‌شده ناشی از آن بر سلامت روان زنان مدافع حقوق بشر، و نقشی که این آزارها در جهت ساکت‌کردن صدای زنان کنشگر داشته، قدمی اولیه است. مقابله با وضع فعلی نیازمند راهکارها و مطالبه‌گری‌های جمعی است. با این حال، توصیه‌ها و راهکارهایی فردی برای مقابله با آزار و اذیت مجازی یا دست‌کم کاهش آسیب این خشونت‌ها وجود دارد که به آن خواهیم پرداخت.
منابع:
1.Twitter still failing women over online violence and abuse, Amnesty International, September 2020
2. Online Misogyny: A Challenge for Digital Feminism? Journal of International Affairs, 2019
3. Toxic Twitter – A toxic Place for Women, Amnesty International