نویسنده: یارا
فعالان اجتماعی در ایران و دیگر کشورهایی که فضای امنیتی بر فعالیت‌های مدنی حاکم است، همواره با خطر دستگیری و بازداشت مواجه هستند. هرچند اقدامات و فعالیت‌های مسالمت‌آمیز فعالان مدنی جرم نیست ولی متاسفانه با استناد به پرونده‌های موجود مشخص است که سیستم قضایی و امنیتی بر فعالیت‌های مدنی را جرم می‌پندارند و به همین دلیل لازم است که فعالان حوزه‌های مختلف برای مواجه با دوران بازجویی و بازداشت آمادگی حداقلی داشته باشند. هرچند افراد مختلف با توجه به شرایط جسمانی، روانی، خانوادگی، و حتی اقتصادی، و نوع اتهام و نحوه برخورد بازجوها، تجربه متفاوتی از دوران بازداشت دارند، اما با این حال مشابهت‌های زیادی هم وجود دارد، و با آگاهی نسبی نسبت به آنچه قرار است هنگام بازداشت و سپس در بازداشتگاه تجربه کنید، می‌توانید این دوره سخت را با آسیب‌های کمتری پشت سر بگذارید.
- ● بازداشت در هر جایی ممکن است اتفاق بیفتد، در خانه، داخل ماشین، در محل کار، در مهمانی منزل اقوام و دوستان، در خیابان، در فرودگاه و غیره. اگر در خیابان دستگیر شدید، بهترین کار این است که اجازه ندهید بازداشت‌تان در سکوت انجام شود. از لحظه اول تلاش کنید تا دیگران را متوجه وضعیت خود کنید. نامتان را با صدای بلند فریاد بزنید و بگویید که ماموران در حال دستگیری‌تان هستند: «من …. هستم، روزنامهنگارم، فعال حقوق زنانم، دارند من را می‌برند.» این کار باعث می‌شود افرادی که شاهد ماجرا هستند، نامتان را بشوند و شاید درباره‌تان اطلاع‌رسانی کنند.
- ● اگر در آپارتمان و یا مجتمع مسکونی زندگی می‌کنید، و از طریق آیفون تصویری و یا حتی معرفی خود ماموران متوجه شدید که برای دستگیری‌تان آمده‌اند، سعی کنید خونسردی‌تان را حفظ کنید. بلافاصله با یکی از دوستان و اعضای گروه‌تان تماس بگیرید و یا پیغام بدهید که دارید بازداشت می‌شوید. در صورت ضرورت و برای جلوگیری از دسترسی ماموران به اطلاعلات تلفن‌تان را به حالت ریست‌فکتوری(تنظیمات کارخانه) دربیاورید.
- ● مطلب «برای حفظ امنیت خود و گروه‌هایمان چه کنیم؟» توصیه کرده بودیم اطلاعات مربوط به صورت‌جلسه‌ها، عکس‌ها، نوشته‌ها و همه موارد مرتبط با فعالیت‌های خودتان و یا گروه‌تان را در یک هارد در دیسک ذخیره کنید و در جایی امن و مخفی نگه‌داری کنید. اگر به هر دلیلی این هارد دیسک روی میز کارتان و یا در جایی بود که امکان پیداکردنش به سادگی امکان‌پذیر است، تلاش کنید قبل از ورود ماموران امنیتی به خانه آن را در جای امنی بگذارید. توصیه می‌کنیم به دلیل شرایط امنیتی موجود، قبل از شروع فعالیت و یا حتی همین حالا، چندبار این مراحل را تمرین کنید تا اگر در خانه‌تان بازداشت شدید، بتوانید با تسلط بیشتری این اقدامات را انجام دهید.
- ● قبل از اینکه ماموران را به داخل خانه راه دهید، از آن‌ها بخواهید حکم بازداشت را نشان‌تان دهند. حکم را با دقت بخوانید. باید در حکم نام شما بطور مشخص نوشته شده باشد و قید شده باشد که ماموران مجاز به تفتیش منزل و یا محل کارتان هستند.
- ● ساعت اجرای حکم بازداشت و تفتیش منزل، از طلوع آفتاب تا غروب است. تفتیش و بازرسی منزل و محل کار فقط در مواردی مجاز است که فوریت و ضرورت وجود داشته باشد که آن هم به تشخیص قاضی پرونده است و قاضی باید جهات ضرورت را در صورت‌جلسه قید کند.
- ● اگر ماموران با حکم کلی بازداشت به منزل یا محل کارتان مراجعه کردند که در آن به تفتیش منزل اشاره نشده بود، و شروع به تفتیش منزل کردند، از همان لحظه اول به این موضوع اعتراض کنید.
- ● ماموران باید از اشیای ضبط‌شده از منزل‌تان صورت‌جلسه‌ای تهیه کنند. فهرست وسایل ضبط‌شده را به دقت بخوانید تا چیزی را تعمدا و یا ناخواسته از قلم نینداخته باشند. اگر حکم تفتیش منزل را به شما نشان ندادند، و یا در حکم صراحتا تفتیش منزل ذکر نشده بود، هنگام امضای صورت‌جلسه قید کنید که حکم تفتیش منزل به شما نشان داده نشده است.
- ● طبق قانون، ماموران هنگام تفتیش منزل و یا محل کار فقط حق دارند وسایل مرتبط با موضوع اتهام شما را ضبط و توقیف کنند. از جمله تلفن همراه، لپ‌تاپ، یادداشت‌ها و غیره. در برابر ضبط و توقیف وسایل سایر اعضای خانواده از جمله پول نقد، دلار و دیگر ارزهای خارجی، لپ‌تاپ، موبایل و … مقاومت کنید.
- ● ماموران در همان هنگام تفتیش منزل از شما می‌خواهند پسوردهایتان را در اختیارشان بگذارید. توصیه ما این است که مقاومت کنید. درست است که در بیشتر موارد ماموران با استفاده از نیروهایی که در خدمت‌شان هستند، پسوردهای شما را بازیابی و به محتویات گوشی همراه و لپ‌تاپ‌هایتان دسترسی پیدا می‌کنند، اما مقاومت شما باعث می‌شود برای خودتان زمان بیشتری بخرید تا دوستان‌تان بتوانند شما را از گروه‌های مشترک خارج، و در صورت امکان اکانت‌های شبکه‌های اجتماعی‌تان را از دسترس خارج کنند تا از این طریق ماموران ماموران نتوانند به گروه‌های کاری و دوستی‌تان و محتوای چت‌هایتان دسترسی پیدا کنند.
- ● آگاه باشید که کلیه مراحل بازداشت و تفتیش منزل فیلم‌برداری می‌شود. پس خونسردی‌تان را حفظ کنید و از عجز و لابه و یا برخوردهای خشن و توهین لفظی به ماموران امنیتی و یا ماموران تفتیش منزل پرهیز کنید.
- ● ماموران امنیتی ممکن است از همان لحظه بازداشت، آزار و اذیت را شروع کنند. حرف‌های رکیک بزنند، نسبت‌های ناروا به شما بدهند، درباره روابط شخصی و خصوصی‌تان صحبت کنند. ممکن است تمام این‌ها در حضور خانواده‌تان اتفاق بیفتد. با قاطعیت به آن‌ها بگویید حق توهین و یا دخالت در زندگی و روابط شخصی‌تان را ندارند.
- ● ماموران ممکن است هنگام بازداشت، درباره اتهام‌تان بزرگ‌نمایی کنند تا فضای ترس و رعب ایجاد کنند و شما را وادار به همکاری و یا پذیرش کارهایی کنند که انجام نداده‌اید. ممکن است حتی دلیل بازداشت را به «یک سوال و جواب چندساعته» تقلیل دهند و به خانواده‌تان وعده و وعید بدهند که اگر ماجرا را خبری نکنند، زودتر آزاد می‌شوید. توصیه اکید می‌کنیم حرف‌شان را باور نکنید. بازجوی پرونده شما از قبل توانسته قاضی و یا بازپرس پرونده را مجاب و حکم بازداشت‌تان را بگیرد. پس مطمئن باشید قرار نیست همان روز آزاد شوید و برای بازجویی‌های بیشتر شما را نگه می‌دارند و حتی اگر همان روز آزاد شوید، موقتی است.
- ● در سال‌های اخیر مرسوم شده است که ماموران وزارت اطلاعات در هنگام بازداشت و تفتیش منزل به افراد پیشنهاد می‌دهند که بازجویی در اتاق یکی از هتل‌ها انجام شود تا بعد از سوال و جواب به خانه برگردید و زندانی نشوید. این کار فقط برای این است که در حالت شوک و سردرگمی اولیه بعد از بازداشت و تفتیش منزل بتوانند از شما اطلاعات بیشتری بگیرند و یا شما را ترغیب به همکاری کنند. ممکن است برای اینکه بخواهید زمان بخرید، این پیشنهاد را قبول کنید. اما تجربه نشان داده است که وقتی با ماموران همکاری نمی‌کنید و اطلاعات لازم را در اختیارشان نمی‌گذارید، و یا وقتی که موفق به بازیابی اطلاعات موجود در موبایل و لپ‌تاپ‌تان می‌شوند، بلافاصله به زندان منتقل می‌شوید.
- ● اگر ماموران در ساعات پایانی شب و یا ساعات ابتدایی روز اقدام به دستگیری‌تان کردند، حکم بازداشت کلی نشان‌تان دادند، بدون درج در حکم، منزل‌تان را تفتیش کردند، به شما توهین کردند و حرف‌های رکیک زدند، باید همه این موارد را هم در صورت‌جلسه هنگام بازداشت و هم بعدا در نزد بازپرس پرونده‌تان مکتوب کنید. شما حق دارید به برخوردهایی که خلاف شأن و کرامت و نقض حقوق متهم است، اعتراض کنید.