نویسنده: یارا
احضار بدون برگه احضاریه رسمی، از طریق تماس‌های تلفنی ماموران امنیتی چیزی است که اکثر کنشگران اجتماعی و روزنامه‌نگارها در سال‌های اخیر تجربه‌اش کرده‌اند. اما به دلیل تشدید سرکوب‌ها برای فعالیت مدنی و نگرانی از هزینه‌های بیشتر امنیتی، بیشتر افراد ترجیح می‌دهند در این باره سکوت کنند و یا در گروه‌های کوچک این موضوع را مطرح کنند. در این مطلب نکاتی را برای بازجویی در صورت احضار به اشتراک می‌گذاریم. مخاطب ما افرادی هستند که تجربه بازجویی ندارند، و یا به تازگی فعالیت مدنی را در قالب گروه‌های غیررسمی کوچک شروع کرده‌اند.
قبل از بازجویی
۱. از شماره‌ای ناشناس، یا «unknown call» و یا «private number» با شما تماس گرفته می‌شود. اگر به تلفن جواب دادید، و به فردی که از شما می‌خواهد همین امروز یا فردا در مکان مشخص‌شده‌ای حاضر شوید، پاسخ مثبت دادید، بلافاصله موضوع را با اعضای گروه‌تان در میان بگذارید. حتی اگر تلفنی به شما گفته شده است که ماجرای مهمی نیست، فقط قرار است درباره موضوعی با شما صحبت کنند، و احتیاج نیست به دیگران خبر بدهید. در صورتی که به یک وکیل حقوق بشری آشنا به پرونده‌های امنیتی دسترسی دارید، از او مشاوره بگیرید که چگونه باید در بازجویی به سوالات پاسخ دهید. درست است که بازجوها اغلب از قوانین موجود هم تبعیت نمی‌کنند، اما همین‌قدر که به حقوق‌تان در جریان بازجویی آگاه باشید و گاهی به بازجوها هم این حقوق را یادآوری کنید، می‌تواند در جلسه بازجویی به شما کمک کند.
۲. بسیاری از بازجوها پیشنهاد می‌دهند که برای بازجویی به کافه، رستوران و یا هتل بروید. پیشنهادشان را قبول نکنید. فراموش نکنید نیروهای امنیتی دوست و یا همکار و یا اعضای خانواده نیستند که با آن‌ها در کافه و یا رستوران ملاقات کنید. تحت هیچ شرایطی وارد رابطه غیررسمی با بازجوها نشوید. اگر در کافه، و یا هتل مورد آزار قرار گرفتید، دیگر نمی‌توانید به سادگی درباره‌اش صحبت کنید و همیشه در همین موقعیت ضعف می‌مانید و نیروهای امنیتی می‌توانند بیشترین سوءاستفاده را از این موقعیت بکنند و تهدیدتان کنند.
۳. تجربه نشان می‌دهد ماموران امنیتی معمولا از هر گروه کوچک، یکی از اعضا را هدف می‌گیرند و ابتدا او را برای بازجویی احضار می‌کنند. ممکن است فعال‌ترین فرد گروه باشد، و حتی ممکن است تازه‌واردترین و کم‌تجربه‌ترین فرد گروه باشد. دنبال جواب این سوال نباشید که چرا به یک فرد خاص حساسیت وجود دارد؟ واقعیت این است که نیروهای امنیتی نسبت به همه فعالان مدنی و فعالیت‌هایشان حساس هستند.
۴. توصیه می‌کنیم، بخصوص اگر برای بار اول به بازجویی می‌روید، حتما یکی از اعضای خانواده و یا اعضای گروه، و در صورت امکان وکیل‌تان همراه‌تان باشد. مسلما جز خود شما فرد دیگری را به محل بازجویی راه نمی‌دهند ولی این کار باعث می‌شود از اضطراب‌تان کمی کاسته شود و قوت قلب بگیرید. اگر به هر دلیلی امکان‌پذیر نبود که کسی بیرون مکان بازجویی منتظرتان بماند، حتما مکان و زمان دقیق بازجویی را به آن‌ها اطلاع بدهید.
۵. اگر مکان بازجویی، سازمان و یا اداره رسمی است، در بدو ورود تلفن همراه و یا لپ‌تاپ‌تان از شما گرفته می‌شود، توصیه اکید می‌کنیم این وسایل را با خودتان همراه نبرید. اگر به هر دلیلی مجبورید موبایل را همراه خودتان ببرید، بهتر است یا گوشی دیگری داشته باشید و یا تمام اطلاعات حساس و پیغام‌هایتان و حتی شماره‌تماس‌های اعضای گروه‌تان را حذف کنید. توصیه می‌کنیم اگر موبایل را همراه خودتان برده بودید، بعد از اتمام بازجویی و تحویل گرفتن موبایل‌تان، و قبل از استفاده مجدد، آن را به حالت تنظیمات کارخانه‌ای(Reset Factory) برگردانید تا هرگونه بدافزار ردیابی نصب‌شده بر روی گوشی‌تان در زمانی که شما در اتاق دیگری مشغول بازجویی بودید، حذف و غیرفعال شود.
حین بازجویی
تاکید می‌کنیم این توصیه‌ها مربوط به بازجویی در فضای خارج از زندان و در شرایطی است که قبل و بعد از بازجویی آزاد هستید. مسلما وقتی که بازداشت شده باشید، شرایط داخل زندان بخصوص سلول انفرادی، شرایط جسمی و روانی‌تان، شکنجه و ضرب‌و‌شتم و تهدیدهای احتمالی، عامل اصلی و تعیین‌‌کننده در چگونگی جواب دادن‌تان به سوالات بازجوهاست.
۶. منتظر برخوردهای متفاوت از جانب بازجوها باشید. از برخوردهای محترمانه و مودبانه گرفته تا برخوردهای خشن، تهدیدآمیز، و تحقیرآمیز. نیروهای امنیتی از شیوه‌های مختلفی استفاده می‌کنند تا در همان جلسه اول بازجویی، یا اعتمادتان را جلب کنند، و یا با برخوردهای تهدیدآمیزشان شما را مرعوب کنند. موقعیت دشواری است اما مهم است که بتوانید خونسردی‌تان را تا حد امکان حفظ، و عکس‌العمل‌هایتان را کنترل کنید.
۷. یکی از شگردهای مورد استفاده بازجوها این است که طوری وانمود کنند که با شما و فعالیت‌هایتان مشکلی ندارند، و شما متفاوت از فلان فرد با فلان افکار و یا سبک متفاوت زندگی هستید. مطمئن باشید این کار فقط برای جلب اعتماد شماست تا شما را هم وارد این بازی کنند که علیه دیگران اظهارنظر کنید. درباره روابط شخصی و خصوصی دیگران تحت هیچ شرایطی اظهار نظر نکنید. در بازجویی، رویکردهایی را که دیگران در فعالیت‌هایشان در پیش گرفته‌اند، تخریب نکنید. بهترین کار این است که به این سوالات جواب ندهید و در بحث‌هایی که بازجوها به قصد تخریب دیگر فعالان مدنی مطرح می‌کنند، مشارکت نکنید. می‌توانید بگویید که درباره دیگران و فعالیت‌هایشان اطلاعاتی ندارید و نمی‌خواهید غیبت و یا اظهارنظر کنید.
۸. ممکن است بازجوها با بازگویی بخش‌هایی از زندگی خصوصی شما بخواهند شما را تحت فشار بگذارند. مهم است که به خودتان یادآوری کنید شما به عنوان یک انسان حق دارید برای روابط شخصی‌تان تصمیم‌گیری کنید و کسی حق مداخله در زندگی شخصی‌تان را ندارد. شما می‌توانید در برابر چنین سوالاتی سکوت کنید و یا به بازجوها یادآوری کنید که طبق قانون حق ندارند از روابط شخصی و سبک زندگی‌تان سوال کنند.
۹. یکی دیگر از شگردهای بازجوها، بدگویی از دیگر فعالانی است که آن‌ها را می‌شناسید. بازجوها وانمود می‌کنند که برخی افراد در بازجویی‌ها به آن‌ها اطلاعات داده‌اند و یا با آن‌ها همکاری می‌کنند. این اطلاعات با هدف تضعیف روحیه شما در حین بازجویی مطرح می‌شود. به بازجوها اطمینان نکنید و حرف‌هایشان را قبول نکنید. بازجوها روش‌های زیادی برای جمع اوری اطلاعات دارند و لزوما از طریق همکاری با دیگر فعالان این اطلاعات را بدست نیاورده‌اند، اما به راحتی در این باره دروغ می‌گویند. پس روحیه‌تان را حفظ کنید، و بی‌توجه به این تخریب‌ها حرف خودتان را مطرح کنید.
۱۰. در برابر «تک‌نویسی» مقاومت کنید. فهرستی از اسامی را روبریتان می‌گذارند و از شما می‌خواهند هر اطلاعاتی که درباره فرد دارید، بنویسید. حتی اگر فرد را می‌شناسید، درباره‌اش اطلاعات ندهید. بازجوها به عمد چنین درخواستی را مطرح می‌کنند که بتوانند از افرادی که در بازجویی تحت فشار و اجبارند، بیشترین اطلاعات را بگیرند. وظیفه شما نیست که به نیروهای امنیتی در گردآوری اطلاعات علیه خودتان و بقیه کمک کنید. اگر نمی‌توانید به هر دلیلی مقاومت کنید فقط اطلاعاتی را در اختیار بازجوها بگذارید که به راحتی در دسترس است، از جمله سن، رشته تحصیلی و شغل فرد مورد نظر.
۱۱. در برابر پیشنهاد همکاری ماموران امنیتی مقاومت کنید. اگر فکر می‌کنید که با این کار به صورت مقطعی و موقت از فشار جلسه بازجویی خلاص می‌شوید، و یا بازداشت نمی‌شوید، تصورتان اشتباه است. با اولین پاسخ مثبت به بازجوها خود را به مردابی می‌اندازید که امکان خلاصی از آن به سادگی امکان‌پذیر نیست.
بعد از بازجویی
۱۲. بعد از هر بازجویی با اعضای گروه‌تان درباره موارد مطرح‌شده در بازجویی صحبت کنید.
۱۳. ممکن است نتوانید در بازجویی مقاومت کنید و مجبور شوید علیه دیگران اطلاعاتی در اختیار نیروهای امنیتی بگذارید. در چنین شرایطی اطلاع دادن به دیگران یک وظیفه اخلاقی است و این کار به آن‌ها برای برنامه‌ریزی و پیشگیری از بروز آسیب کمک کند. اطلاع‌رسانی به افراد تاکتیک مهمی است که باعث تضمین بقای جنبش‌هایمان می‌شود.
۱۴. اگر یکی از اعضای گروه و یا همکارتان مجبور شده بود علیه شما اعترافاتی کند، و موضوع را با شما در میان گذاشت، سعی کنید درکش کنید و واکنش درستی نشان دهید. بازجویی موقعیت دشوار و پیچیده‌ای است، و هرکسی ممکن است در چنین موقعیتی اشتباهات مشابهی را تکرار کند. خشم و عصبانیت ما باید نسبت به سیستم‌های امنیتی باشد که کوچک‌ترین فعالیت مسالمت‌آمیز را برنمی‌تابند و افراد را در چنین موقعیت دشواری قرار می‌دهند.
۱۵. بعد از بازجویی، سوالات مطرح‌شده و جواب‌هایتان را ثبت کنید و در جای امنی بگذارید. تجربه نشان داده است که بازجوها ممکن است چندین بار در طول سال و یا حتی با فاصله بیشتر و بعد از یک یا چندسال احضارتان کنند و همان سوال‌های قبلی را تکرار کنند تا تناقض‌‌هایی در حرف‌هایتان پیدا کنند. و شاید برای خودتان هم عجیب باشد که بعد از چندبار بازجویی ممکن است حتی یادتان نیاید که دقیقا چه سوالاتی از شما پرسیده شده و روند بازجویی چطور بوده است. بنابراین ثبت سوال‌ها و جواب‌ها می‌تواند شما را برای بازجویی های مکرر در طول یک سال و یا در فاصله چند ساله اماده کند.
در مطلب بعدی به بازجویی در زندان و بازداشتگاه‌ها می‌پردازیم و با استناد به موارد حقوقی، به این می‌پردازیم که چگونه در برابر اتهامات مختلف از خودتان دفاع کنید.